به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی «برخورد فیزیکی در امر به معروف و نهی از منکر از فقه تا حقوق شهروندی» با حضور حجت الاسلام علی الهی خراسانی، مدرس حوزه علمیه مشهد، پژوهشگر و نویسنده چهارشنبه ۱۳ شهریور با حضور محققان و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی به همت سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد، پژوهشکده ثامن و ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان در سالن جلسات پژوهشکده ثامن مشهد برگزار شد.
حجت الاسلام الهی خراسانی در این نشست ابتدا به صورت اجمالی درباره اینکه خشونت بدنی و برخورد فیزیکی در فقه مشروعیت دارد یا خیر؟ ادلهای برای این امر وجود دارد یا خیر؟ پرداخت و گفت: حتی یک فقیه هم پیدا نمیشود که این مرتبه برخورد یدی را در امر به معروف و نهی از منکر نفی کرده باشد و این مرحله در کنار مراحل اکره قلبی و تذکر لسانی وجود دارد؛ اما برخی این حرکت را خشونت و یا برخورد فیزیکی نامیده اند.
خشونت بدنی در امر به معروف و نهی از منکر نداریم
وی با تأکید بر این مطلب که همه ادلهای که در این نشست بیان میشود در این راستا است که در امر به معروف و نهی از منکر خشونت بدنی نداریم، اظهارکرد: قاعده اول حرمت ایذاء و تعدی است؛ در فقه و اخلاق داریم که آزار رساندن یک فرد مسلمان جایز نیست. برخی ادعا دارند که این امر اجماعی است در حالی که این اجماع، مدرکی است و در فقه گفته میشود که اجماع مدرکی اعتباری ندارد.
این نویسنده حوزوی درادامه بیان ادله نفی خشونت بدنی در امر به معروف و نهی از منکر گفت: در همین راستا علامه حلی تصریح دارد که که ید به معنای خشونت بدنی نیست؛ بنابراین اجماع کنار گذاشته میشود و دلیلی بر اعتبار خشونت بدنی نیست.
حجت الاسلام الهی خراسانی ادامه داد: از جمله دلایل دیگر در این زمینه میتوان به ادله تشریع جهاد اشاره کرد که بیان میکند امر به معروف مصداقی از جهاد است؛ گفته میشود که جهاد برای تغییر منکر و رفع فساد استفاده میشود. در نقد این مدعا باید گفت که جهاد معنای عمومی و گستردهای دارد و در مقیاس حکومت است، اما امر به معروف و نهی از منکر محدودتر و مربوط به فرد است پس نمیتوان از آن شاهد در این مبحث استفاده کرد.
مدرس حوزه علمیه مشهد بیان داشت: برخی با استفاده از ادله حد و تعزیرات خشونت بدنی در امر به معروف را از همین مصادیق بیان برمیشمارند و میگویند امر به معروف در عناصر قانونی عین مجازاتهای اسلامی است در صورتی که اینگونه نیست چراکه ضوابط اجرائی در امر به معروف و نهی از منکر اجرا نمیشود.
وی در توضیح اجرای حد و تعزیرات از سوی دولت دینی در باب امر به معروف و نهی از منکر گفت: حتی اگر حاکم اینچنین دستوری را صادر کند خشونت بدنی مشروعیت پیدا نمیکند؛ هرچند که حاکم اسلامی طبق مصلحتهای خاص و موقتی میتواند یک حکم الزامی را تعطیل کند.
حجت الاسلام الهی خراسانی افزود: اذیت کردن یک مسلمان دیگر و تعدی به آن حکم شرعی دارد؛ اگر کسی قائل به ولایت مطلقه فقیه باشد، هم این مصلحت خاصی نیست که با حکومت و جامعه اسلامی ساقط شود؛ یعنی مثل حج نیست که ممکن است یکسال تعطیل شود بلکه این مسأله در حیطه منطقه الفراغ قرار میگیرد و به راحتی نمیتوان گفت که حاکم اسلامی به هر مسلمانی اجازه دهد که در امر به معروف و نهی از منکر از خشونت بدنی استفاده کند و این امر تبدیل به قانون شود.
بسیاری از روایاتی که درخصوص امر به معروف داریم معتبر نیستند
وی درباره آیات و روایاتی که جواز استفاده از خشونت بدنی را در امر به معروف و نهی از منکر صادرکرده است، بیان داشت: این ادله ناظر به وسایل و شرایط و احکام نیست؛ از طرفی روایاتی که درخصوص امر به معروف داریم روایات خاص است که بسیاری از آنها به لحاظ سندی مشکل دارند و معتبر نیستند.
این محقق و پژوهشگر حوزوی با تأکید بر این مطلب که ید در لغت عرب صرفا به معنای برخورد فیزیکی نیست، اظهارکرد: در واقع ید به معنای اعمال قدرت است و این احتمال در روایات جدی است؛ اینکه از ید برای امر به معروف و نهی از منکر استفاده شده است به این معنا است که مانع ایجاد کنید و این موانع میتوانند دهها ابزار و وسیله داشته باشند.
خشونت بدنی در امر به معروف به لحاظ فقهی بی پشتوانه است
وی با بیان اینکه در ارائه الگوی عمل به امر به معروف و نهی از منکر که از سوی علامه حلی نقل شده است خشونت بدنی در امر به معروف و اذیت و آزار مسلمان به لحاظ فقهی بی پشتوانه است، ابراز داشت: امر به معروف دو معنای عام و خاص دارد که در مرتبه ید، خشونت بدنی وجود ندارد.
حجت الاسلام الهی خراسانی در نفی استفاده از خشونت بدنی و برخورد فیزیکی در امر به معروف به اصل کرامت انسانی در حقوق شهروندی استناد کرد و گفت: اصل کرامت انسانی که پشتوانه دینی دارد بدان معنا است که هر مسلمانی از حق کرامت برخوردار است که این حقی عقلائی و دینی است.
وی ادامه داد: حق کرامت انسانی با قاعده لاضرر و لاضرار توضیح داده میشود که این قاعده حاکم بر همه احکام شرعی است و نشان دهنده این است که جایگاه لاضرر و لا ضرار به عنوان یک اصل و دلیل برتر ناظر به همه احکام شرعی است.
مدرس حوزه علمیه مشهد بیان داشت: بنا بر اصل کرامت انسانی فرد مسلمان جایز نیست که از خشونت بدنی در امر به معروف و نهی از منکر استفاده کند چراکه هیچ ادله دینی در این راستا وجود ندارد؛ از سوی دیگر حق کرامت انسانی برای هر فرد مسلمان، حقی دینی و عقلائی است و پای قاعده لاضرر را به میان میکشد؛ بنابراین طبق هیچ طریق و وسیلهای نمیتوان این حق کرامت را از دیگران سلب کرد.
تعدی و تحقیر دیگران به وسیله زبان سلب کرامت انسانی است
وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر این مطلب که جرم با منکر متفاوت است، تصریح کرد: امروزه گفته میشود خشونت بدنی شامل خشونتهای کلامی نیز میشود؛ در قرن دوم و سوم تصوری از این نوع از خشونت وجود نداشته است، ولی در دوران معاصر تعدی و تحقیر دیگران به وسیله زبان، سلب کرامت انسانی است.
مدرس حوزه علمیه مشهد با اشاره به این مطلب که حکومت اسلامی باید برای کسانی که میخواهند از ناحیه حکومت یا مردم تذکر لسانی بدهند قانون جعل کند، خاطرنشان کرد: حکومت با این کار مانع از سلب حق و آسیب رسانی به دیگران میشود./503/241/ح