vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، اندیشه مهدویت به جهت ظرفیت ها و کارکردهایش از اهمیت و جایگاه ممتازی برخوردار است و در حوزه های فردی و اجتماعی، آثار و پیامد های بسیاری دارد. این اندیشه برای نظام اجتماعی عصر غیبت دارای کارکردهایی است که کاربست آنها می تواند در تحکیم نظام اجتماعی دارای آثار مثبت بسیاری باشد. این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است: کارکرد اندیشه مهدویت در ساحت نظام سیاسی و اجتماعی عصر غیبت چیست؟

باور به مهدویت به مردم هویت واحد می دهد

باور به مهدویت می تواند با ایجاد هنجار های اجتماعی و استمرار آن، مردم را حول محور خود جمع کند و به آنان هویت واحد بدهد و در نتیجه موجب انسجام و همبستگی اجتماعی گردد و نهایتا برای تحقق هدفی مشخص مردم را به صورت یک واحد یک پارچه در می آورد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تقویت می نماید و با ایجاد روح امید در مردم، حرکت به سمت آرمان واحد را در آنان تقویت می کند.

عوامل بقا، تداوم و توانمند سازی نظام اجتماعی

از مهم ترین عوامل بقا، تداوم، پویایی و توانمند سازی نظام اجتماعی، که از آثار بیشتری برخوردارند، عبارتند از:

۱. نظم اجتماعی ۲. انسجام و همبستگی اجتماعی ۳. تحکیم روابط اجتماعی ۴. امنیت اجتماعی

در این مقاله کارکرد باور به مهدویت در ساحت های چهارگانه ذکر شده، مورد بررسی قرار می گیرد.

نظم اجتماعی

نظم یکی از عوامل موثر در کارآیی نظام اجتماعی است. از نظر جامعه شناسان نظم اجتماعی عوامل مختلفی دارد. از نظر آگوست کنت، جامعه برای ایجاد نظم اجتماعی نیاز به ارزش های مشترکی دارد. در اصطلاح جامعه شناسی، ارزش به معنای چیزی است که مورد علاقه فرد یا جامعه باشد. از میان نهادهای اصلی جامعه، نهاد دین و مذهب در تولید و تحکیم ارزش ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

اندیشه مهدویت تبلور کامل دین اسلام است. از این جهت می تواند در تحکیم مبانی ارزشی و اخلاقی جامعه نقش داشته باشد و به ایجاد ارزش ها و ارتقای آنها کمک نماید. برخی از مهم ترین گونه های ارزشی موجود در اندیشه مهدویت طبق روایات عبارتند از:

۱. ارزش های بنیادی (اعتقادی):

          ۱. معرفت و شناخت اصل امامت، ارزش داشتن (امامت عامه)

          ۲. معرفت و شناخت شخص امام مهدی (عج)، ارزش داشتن ( امامت خاصه)

          ۳. دارای ارزش بودن راهنمایی و هدایت و ارائه طریق از سوی امام زمان (عج)

(اندیشه مهدویت = نظام اعتقادی مشترک = ارزش های مشترک = نظم اجتماعی)

۲. ارزش های اخلاقی:

          ۱. خودسازی فردی و اجتماعی از راه التزام به ویژگی های منتظران:

                   ۱. معرفت و شناخت خداوند

                   ۲. آمادگی همه جانبه برای ظهور

                   ۳. ارتقای عقلانیت و خردورزی

          ۲. خودسازی فردی و اجتماعی از راه التزام به ویژگی های یاران امام مهدی (عج):

                   ۱. شناخت عمیق از خداوند

                   ۲. صبر و پایداری در راه حق و حق یاوری

                   ۳. عبادت و معنویت

                   ۴. علم و بصیرت

                   ۵. اقتدار و صلابت در راه حق و ...

          ۳. خودسازی فردی و اجتماعی از راه التزام به نظارت دائمی امام زمان (عج) بر اعمال

(اندیشه مهدویت = ارزش های اخلاقی = نظم اجتماعی)

۳. ارزش های سیاسی و اجتماعی:

        ۱. نیاز جامعه عصر غیبت به رهبر و پیشوای عادل

       ۲. نقش برجسته فقها و مجتهدین به عنوان نوّاب عام در عصر غیبت

۳. تبیین جایگاه و وظایف جامعه منتظر و ترسیم ویژگی های منتظران از راه تبیین آثار فردی و اجتماعی انتظار از جهت تقویت روح امید در مردم و امیدواری به آینده

۴. ایجاد پیوند و همبستگی اجتماعی

۵. ایجاد اعتماد عمومی و احساس هویت مشترک بین باورمندان به مهدویت

(ارزش های سیاسی و اجتماعی مهدوی = اعتماد عمومی و احساس هویت مشترک = نظم اجتماعی)

۴. ارزش های اقتصادی و سالم سازی روابط اقتصادی

          ۱. ایجاد قسط و عدل در سراسر جامعه

          ۲. استفاده از نعمتها و بیت المال برای همه به طور یکسان

          ۳. تقسیم اموال و امکانات به شکلی که منجر به عدم نیازمندی به زکات خواهد شد

          ۴. اقتصادِ اخلاق محور و ارزش مدار و معنویت گرا

          ۵. ایجاد اخوت، ایثار، تعاون، قناعت، احسان در روابط اقتصادی

          ۶. از بین رفتن نابرابری در اقتصاد

(اندیشه مهدویت = حاکمیت ارزش های مهدوی = سالم سازی روابط اقتصادی = نظم اجتماعی)

انسجام و همبستگی اجتماعی

واژه انسجام (integration) نوعی هماهنگی همراه با نظم و سیاق را در ذهن متبادر می کند. انسجام با زوال اعتماد اجتماعی، رو به زوال می رود. انسجام سطوح مختلفی دارد. مهم ترین انسجام و وفاق در جامعه وفاق ارزش است؛ یعنی مردم از ارزش های مشترکی پیروی کنند. به قول توماس برتون باتامور: نبود اعتماد به ویژه از نوع ارزشی و اخلاقی، روابط دو سویه را پر از سوءظن، تیره و بحران زا می گرداند.

یکی از عوامل موثر در این زمینه دین و مذهب است. اندیشه مهدویت در سطوح مختلف می تواند در ایجاد هویت جمعی و به تبع آن در تحقق انسجام اجتماعی دارای کارکرد باشد:

۱. کارکرد در ایجاد همبستگی اجتماعی بر محور باور به منجی موعود:

مهم ترین راهکارهای باور به منجی موعود (مهدویت) در ایجاد انسجام اجتماعی میان پیروان ادیان:

۱. از راه تکیه بر باور مشترک بین الادیانی

۲. از راه ایجاد هویت مشترک بین پیروان ادیان و مذاهب

۲. کارکرد در ایجاد همبستگی اجتماعی بر محور باور به مهدویت از دیدگاه پیروان مذاهب اسلامی

۳. کارکرد در ایجاد همبستگی اجتماعی بر محور باور به مهدویت بر اساس دیدگاه شیعه امامیه

تحکیم روابط اجتماعی

یکی از مباحث مهم جامعه شناسی، تنظیم روابط مردم و نخبگان درباره ارزش ها و هنجارها و چگونگی تعامل شان درباره آن ارزش ها و هنجارها با همدیگر است. گرد آمدن اشخاص، حول محور باور و اندیشه خاصی که به فعالیت اجتماعی مشترکی می پردازند و از فردیت خارج می شوند و به جامعه می پیوندند و اهداف مشترکی را دنبال می کنند را می توان روابط اجتماعی نامید.

اندیشه مهدویت از جهات مختلف می تواند در تنظیم روابط اجتماعی و تحکیم آن، نقش داشته باشد. برخی از مهم ترین راهکارها در تحکیم روابط اجتماعی عبارتند از:

۱. از جهت باور به ظهور منجی موعود

(باور به منجی موعود = گردآوردن همه مردم حول محور آن = تحکیم روابط اجتماعی)

۲. از جهت انتظار

(انتظار ظهور = ایجاد هدف مشترک = تحکیم روابط اجتماعی)

۳. از جهت بزرگداشت یاد و نام امام زمان (عج):

       ۱. حضور در اماکن منسوب به امام زمان (عج)

۲. توسل های دسته جمعی به امام زمان و حضور در مراسم ادعیه نسبت به آن حضرت

امنیت اجتماعی

امنیت به ایمنی و آرامش و آسودگی، اطمینان و آرامش خاطر و مصون بودن از هرگونه ناامنی، بیماری، فقر و در کل هر عاملی که آرامش و آسودگی انسان را از بین ببرد معنا شده است. اصطلاح امنیت اجتماعی (Social Security) واژه ای نو پدید است و عمر کوتاهی در ادبیات علوم اجتماعی دارد. در امنیت اجتماعی عقل، اراده و عمل جمعی انسان تاثیر گذار است.

ایجاد امنیت در همه ابعاد آن در دوران پیش از ظهور، دشوار و بلکه غیر ممکن است. امنیت کامل در همه عرصه ها با ابعاد ایده آل و آرمانی آن، تنها در پرتو امنیت فراگیر مهدوی، در عصر ظهور محقق خواهد شد و می تواند الگوی مناسبی برای امنیت جامعه عصر غیبت به حساب آید. مهم ترین راهکارهای اندیشه مهدویت برای ایجاد امنیت در جامعه عصر غیبت عبارتند از:

۱. تحکیم باور های دینی به خصوص آموزه امامت

۲. ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم

۳. ایجاد اتحاد بین اقوام و خرده فرهنگ ها

۴. ایجاد اعتماد عمومی

۵. کنترل ناهنجاری ها

مقاله «نقش مهدویت در تحکیم نظام اجتماعی عصر غیبت» نوشته دکتر محمود ملکی راد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که در فصلنامه حکومت اسلامی شماره ۸۷، دوره ۲۳ بهار ۱۳۹۷ منتشر شده است.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید./204/241/ح