vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، در تفکر شیعی، سزاوارترین فرد برای اداره جامعه اسلامی، پیامبر (ص) است و بعد از ایشان این مهم به امام معصوم (ع) می رسد بر اساس این بینش، این حکومت در عصر غیبت به عهده فقهای جامع الشرایط، که دارای صفاتی چون اجتهاد، مدیریت، حسن تدبیر و آگاه به شرایط زمانه خود است، می باشد. مشروعیت حاکم اسلامی دو پایه دارد:

مشروعیت الاهی و رضایت مردمی، بر این اساس زمانی که مردم حق انتخاب حاکم را داشته باشند، به طریق اولی حق انتخاب نوع حکومت را نیز خواهند داشت.

حکومت از دیدگاه شیعه، وسیله است: وسیله ای برای تحقق احکام و فرامین الاهی برای سعادت دنیا و آخرت بشر. لذا، در صورت عدم رضایت مردمی ضرورتی ندارد تا با زور و تزویر از آن حراست کرد.

انحرافات اولیه صدر اسلام، یکی از عوامل بیرونی در تضعیف تشیع بود. یکی از این انحرافات زیر پا گذاشتن حدیث غدیر خم در روز وفات پیامبر( ص) بود. یکی از آثار سوء این انحراف، به قدرت رسیدن عثمان بعد از مرگ عمر بود. زیرا او زمینه ساز حضور افرادی در قدرت سیاسی و حاکمیت اسلامی شد که اساسا هیچ اعتقادی به اسلام نداشتند.

مسأله بعدی، کشور گشایی های عمر بود که موجب شد افراد زیادی در جامعه تازه مسلمانی که هنوز تربیت اسلامی را نهادینه نکرده بود، وارد شوند و این امر باعث ایجاد شکاف های عمیق اجتماعی شد‌. برپایی حکومت های جور، از دیگر عوامل تضعیف تشیع به شمار می آید.

به قدرت رسیدن عثمان، موجب روی کار آمدن فرزندان امیه در دستگاه خلافت شد. آنان افکار و اندیشه‌های حضرت علی (ع) و فرزندان ایشان را مغایر و مزاحم اسلام می دانستند.

لذا، تلاش های زیادی را برای مقابله با آن انجام دادند. فشارهای شدید و قتل عام شیعیان روز به روز گسترش یافت. این امر اولاً، مانع از گرایش مردم به تشیع شد و ثانیا، باعث شد آموزه هایی که خاندان علی(ع) آورده بودند کفر آمیز تلقی شود.

به همین دلیل، علما و پیشوایان شیعه را «رافضی» می خواندند‌. این وضعیت تنها به دوران ائمه ختم نمی شود؛ بلکه در ادوار بعدی هم شاهد این فشارها بر فقها هستیم.

از طرف دیگر فقه اهل سنت، عامل دیگری برای تضعیف شیعه محسوب می شد؛ چرا که آنان حکومت را در زمره مصالح عامه می دانستند که به نظرات امت واگذار شده است. این مسئله در حالی است که اهل سنت، مشروعیت از طریق غلبه را نیز می پذیرفتند. لذا، این نتیجه به دست می آید که اگر مردم از ترس یا به طریق نامشروع حکومت را قبول کنند آن حکومت مشروع است.

به هر حال، هر قدر که گستره فعالیت فقهای اهل سنت بیشتر می شد، فشار بر فقهای شیعه که متهم به رافضی گری می شدند، بیشتر می گردید. تا جایی که یا در زندان بودند و یا مانند شهید اول و شهید ثانی و دیگران شهید می شدند که در نتیجه فقه شیعه به انزوا گرایید.

مهم ترین عاملی که مانع تشکیل حکومت شد، مشروط کردن اقامه آن به عدم ضرر و مهیا بودن تمام و کمال شرایط توسط فقها می باشد. دیدگاه بیشتر فقها این بود که تشکیل حکومت صالح در زمان غیبت امکان پذیر نیست و لذا باید تلاش کرد تا از تباه شدن حقوق مردم کم شود.

وجود فرق شیعی و حکومت های منسوب به شیعه از دیگر عوامل انزوای تشیع بود. برخی شیعه را به سه دسته تقسیم می کنند:

شیعه سیاسی

شیعه محل اهل بیت

شیعه اعتقادی، افرادی بودند که روایات رسول خدا (ص) را تنها از طریق علما و ائمه می پذیرفتند.

بر این اساس آنچه در تاریخ تشیع شاهدیم اندک بودن شیعه اعتقادی بوده است، زیرا بسیاری از مردمی که با حضرت علی (ع) بیعت کردند او را در ادامه خلفای قبل می دانستند و تابع فقه او نبودند.

حتی زمانی که حکومت علویان را تشکیل دادند، از فقه حنفی تبعیت می کردند. با آن که تشیع در درون خود همه فاکتور های لازم جهت تشکیل حکومت را دارا بود. اما در طول تاریخ حکومت اسلامی به دلایل گوناگون، شرایط آن حاصل نشد یعنی مهم ترین شرط یعنی شناخت آن توسط مردم محقق نشد تا پایه های مشروعیت حکومت حاصل شود.

با توجه به مطالب مطرح شده که بیان می دارد مشروعیت یک حکومت، به رضایت مردم از آن بستگی دارد و رضایت مردم نیز بدون آگاهی از آن حکومت ممکن نیست و از طرفی مردم هم در طول تاریخ این آگاهی را پیدا نکردند، بنابراین پایه های مشروعیت یک نظام اسلامی نیز هیچ گاه محقق نشده است. هیچ حکومت اسلامی تاکنون نمی توانسته بر پا گردد و اگر هم تشکیل شده، به علت عدم آگاهی مردم از آن مشروع نبوده است، میتوان به چند نکته اشاره کرد:

نکته اول، معنای «رضایت مردمی» از نظر شیعه این نیست که مردم مختارند هر فردی را که مایل باشند با صرف نظر از تعالیم اسلامی انتخاب نمایند؛ بلکه رضایت مردمی موجب می گردد حاکم مشروع، یعنی حاکمی که از نظر شرع مقدس می تواند پست حاکمیت را دارا باشد توانایی اعمال ولایت را پیدا کند. بنابراین رضایت مردمی در مشروعیت حکومت دخالت نمی کند. بلکه تمام نقش را در فعالیت و برپایی نظام ایفا می کند به گونه ای که اگر حتی حاکمی معصوم باشد، چنانچه رضایت مردمی را به دنبال نداشته باشد عملا نمی تواند حکومت کند.

نکته بعدی، در تفکر شیعی، مردم نمی توانند فردی را که دارای شرایط ولایت فقیه نیست را انتخاب کنند یعنی تا زمانی که مردم ولایت فقیه جامع الشرایط که شرایط او از سوی شارع معین گردیده است را نپذیرفته اند، نمی توان از تشکیل حکومت اسلامی مورد نظر سخن گفت بنابراین، نمی توان از لزوم رضایت مردمی در برپایی حکومت دینی، آزادی آنان در نوع حکومت را نتیجه گرفت.

دیگر اینکه، گفته شد مردم در زمان ائمه اطهار با حکومت اسلامی اشنا نشده اند. اگر مراد این است که معصومین حکومت اسلامی را تبیین کرده اند، ولی حاکمان غاصب اجازه نداده اند این مطلب به مردم برسد، این مسئله صحیح نیست، زیرا ائمه در اغلب موارد، مباحث خود را مستقیما نزد عموم مردم در خطبه ها و یا موارد دیگر بیان می کردند که همین موارد امروزه دست مایه فقهای امامیه در اثبات ولایت فقیه است.

مجاهدت های عالمان دینی در این راه مثال زدنی است. آنان از پذیرش هر سختی و فدا کردن جان و مال در راه اجرای احکام اسلامی در جامعه دریغ نورزیده اند، شهیدانی چون شهید اول و شهید ثانی و هزاران شهید راه استقرار حکومت اسلامی، مجاهدانی همچون سید مرتضی، سید رضی، شیخ مفید و شیخ طوسی، محقق کرکی ، شیخ فضل‌الله نوری و ….امام خمینی نمونه های از خیل عظیم مجاهدین فی سبیل الله می باشند و باید توجه داشت که در طول تاریخ تشیع پس از آغاز غیبت کبری، بسیاری از علما و فقهای عظام برای برپایی آن مبارزه کرده اند و با طرح مباحث حکومت اسلامی در کتاب های خود، زمینه را برای اجرای آن فراهم کرده اند.

مقاله «حکومت در اندیشه سیاسی شیعه» نوشته سیاوش رشیدی است که در ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره ۶۱ در اردیبهشت ۱۳۸۴ منتشر شده است. 

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید./204/241/ح