به گزارش خبرنگار وسائل، از جمله بیماری روانی که دامنگیر جوامع گشته، بیماری دهشتناک اقتصادی است. این بیماری روح و روان جوامع را هدف قرار داده و آشفتگی روانی اقتصادی و پریشان حالی را به دنبال خواهند داشت. قرآن کریم و روایات، در خصوص این موضوعات به لحاظ مبنایی و محتوایی از غنای والایی برخوردار است و نقش بسزایی در کاهش و از بین بردن فشارهای روانی و تقویت یا تامین بهداشت روانی در اجتماع دارد.
اسلام (قرآن و حدیث)، راهکارها و سفارشهایی در این بین دارد که زمینه ساز تقویت روحی و روانی افراد در اجتماع است؛ آن سان که فشارهای روانی اقتصادی مردم را از بین میبرد و بهداشت روانی اقتصادی آنان را در این زمینه تقویت و یا تامین میکند. از جمله مطالب یاد شده در این باره میتوان از عمدهترین بیماریهای روانی اقتصادی، پیامدهای آنان در اجتماع و راهکارهای قرآن و حدیث جهت درمان این بیماری، نام برد.
کسب آرامش و اطمینان و دوری از پریشان حالی یکی از اساسیترین نیازهای فطری بشر است و از دیر باز جزء مسائل اساسی بشر بوده است. جوامع بشری همچنان شاهد وجود هزاران بیمار روانی و گسترش پدیدههایی نظیر فقر، جنگ، اعتیاد، خودکشی، و بزهکاری و دیگر بیماری هاست، که چونان خورهای ماند که روح و جان انسانها را در بر گرفته و آنها را به تدریج به هلاکت میرساند و چون مسائل اقتصادی نقش شگرفی در روان افراد دارد.
از این رو یکی از اهداف و برنامههای نظامهای اجتماعی، تلاش برای بالا بردن رفاه، بهزیستی و بهداشت روانی اقتصادی افراد است؛ چرا که بهداشت روانی اقتصادی یکی از نیازهای ضروری افراد در جامعه تلقی میگردد و عملکرد مطلوب جامعه مستلزم برخورداری از افرادی است که از حیث سلامت و بهداشت روانی در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشند.
بهداشت روانی اقتصادی یکی از نیازهای اجتماع است و بدیهی است هر گونه تلاش در زمینه دستیابی به آرامش روانی اقتصادی، مستلزم پژوهشها و تحقیقات وسیع پژوهشگران و محققان و به کار بستن نتایج پژوهشها توسط دستگاههای اجرایی است. بدین سان تامین بهداشت روانی اقتصادی افراد به عنوان یک اقدام مثبت اقتصادی، برای تمام کشورها و ملتها جنبه الزامی دارد.
دین مبین اسلام، از دیر باز این معضل را پیش بینی کرده وضمن تشریح علل آرامش روحی و روانی، راهکارهایی برای پاسخ به این نیاز اساسی بشر ارائه داده است تا جوامع بشری در برابر فشارهای روانی اقتصادی دچار آشفتگی نگشته و افراد انسجام شخصیتی و بهداشت روانی خود را حفظ کنند. اسلام، به روابط اقتصادی سالم انسانها توجه داشته و خواستار این مهم است که روابط اقتصادی باید به گونهای باشد که سلامت و بهداشت روان افراد به خطر نیفتد.
مفهوم شناسی بهداشت روانی اقتصادی
تعریفی از بهداشت روانی اقتصادی در دست نیست، وشاید این عنوان برای اولین بار مطرح میشود، ولی با توجه به بررسیها و پژوهشها، بهداشت روانی اقتصادی را میتوان چنین تعریف کرد: بهداشت روانی اقتصادی در اجتماع، به معنای سلامت فکری اقتصادی جامعه است و منظور نشان دادن وضع مثبت اقتصادی جامعه وسلامت روانی اقتصادی جامعه است که میتواند به ایجاد تحرک، پیشرفت و تکامل فردی، ملی و بینالمللی کمک نماید.
بیماریهای روانی اقتصادی در اجتماع
مواردی که در این بخش بدان پرداخته شده است، ازجمله مواردی است که دربهداشت روان جامعه، خلل ایجاد میکند و ظهور این امر، منوط به تفکرو تعمق بیشتری است.
الف. فقر
فقر یکی از پدیدههای نامطلوب اقتصادی است که آثار زیان بار بی شماری در تکوین شخصیت، روان و اخلاق انسانی و نیز در فرهنگ عمومی جامعه بر جای مینهند و سقوط و تباهی مادی و معنوی و جامعه و به ویژه تزلزل و تخریب بنیانهای اقتصادی و فروپاشی اخلاقی را باعث میگردد.
فقر، پدیدهای ممدوح یا مذموم؟
درمیان متون اسلامی و نصوص و روایات، گاه در یک موضوع، احادیث با محتوای مختلف و گاه متفاوت وجود دارد. فهم این گونه احادیث، جز در پرتو نگرش جامع به احادیث آن موضوع ممکن نیست. اکنون به روایات فقر جُستاری مینماییم:
قال علی (ع): «الفقر الموتُ الأکبر؛ فقر، مرگ بزرگتر است». قال النبی (ص): «الفقر أشدّ من القتل؛ فقر، از قتل شدیدتراست.» در برابر این روایات نکوهنده، تعداد نسبتاً زیادی روایات ستایشگر هم داریم؛ که فهم اینها با آنها یک جا و با توجه به مطالب جنبی دیگر میسر است. بنگرید: قال الصادق (ع): «کلّما زاد العبد ایماناً ازداد ضیقاً فی معیشته؛ همانا ایمان عبد به وسیله تنگدستی در زندگی (فقر) زیاد میگردد».
البته برخی ازحدیث پژوهان آشکارا، این گونه احادیث را رد نموده اند. افزون براینکه میتوان با توجه به اصول کلّی اجتماعی و اقتصادی برگرفته از مبانی دینی، این گونه احادیث را فهمید و دریک جمعبندی دقیق، به نتیجه مطلوبی دست یافت.
بی گمان، تامین معاش وامکانات مادی برای دستیابی به مقام قرب الهی ضرورت دارد؛ لذا برخی از روایات دیگرِ همینموضوع، نیز بهخوبی میتواند بیانگر مراد این روایت باشد و شبهه را برطرف نماید: ابناثیر از علی(ع) نقل میکند که فرمود: «من أحبّنا أهل البیت فلیعدَّ للفقر جِلباباً؛ کسی که ما اهل بیت را دوست دارد باید فقر را پوشش خود قرار دهد. این بیان، بهخوبی روشنگر آن است که در فضای سیاسی آن روزگار، آنکه حق میگفت و بر محور حق یعنی علی(ع) میچرخید، از بسیاری موقعیتهای اجتماعی و سیاسی محروم میشد و مآلاً فقر، بر زندگیاش حاکم میگشت.
آثار و پیامدهای پدیده فقر در جامعه
پدیده فقر، به عنوان یکی از مهمترین بیماریهای روانی اقتصادی، آثار و پیامدهایی در اجتماع از خود بر جای میگذارد که مهمترین آنها به قرار ذیل است، بنگرید:
ضد ارزش انگاری ارزشهای فقر
فقر مادی نه تنها موجب بی اعتنایی و توانمندیهای انسان و نادیده انگاشتن اعتبار اجتماعی وی میگردد، بلکه ارزشهای واقعی او را نیز ضد ارزش جلوه میدهد، در حالیکه گاه کارهای خلاف اخلاق و انسانیت ثروتمندان، به دید ارزش و اعتبار نگریسته میشود، امام علی(ع) میفرمایند: «یا بنی ... لو کان الفقیر صادقاً یسمونه کاذباً و لو کان زاهداً یسمونه جاهلا؛ فرزندم!... اگر فقیر راستگو باشد، وی را دروغگو نامند و اگر زاهد باشد نادانش خوانند.
کینه و دشمنی
نتیجه طبیعی فشارهای اقتصادی و آثار روحی و اخلاقی آن خشم و دشمنی نسبت به زر اندوزان و نظام تکاثری است که خود به اهمیت اجتماعی، صدمات جدی میزند، امیر مومنان(ع) در تشریح پیامدهای فقر میفرمایند: «فان الفقر ... داعیه للمقت؛ به راستی که فقر، باعث دشمنی است».
خود کمتربینی
فقر مادی احساس حقارت و خود کمتر بینی را به دنبال دارد، گونهای که حتی فقیر، در میان خانواده خود نیز نمیتواند شخصیت حقیقی و عزت نفس خویش را بازیابد. آموزههای اسلام به این نکته اشاره نموده و فقر را مایه خواری و از دست دادن جایگاه اجتماعی بر شمرده است. نتیجه چنین احساسی، آثار نامطلوبی است که بر شخصیت و روان واراده آدمی گذاشته میشود و افزون بر ایجاد عقده حقارت، مانعی در شکوفایی استعدادها و توانمندیهای وی به شمار میرود.
تشویش و اضطراب
فقر مادی و فشارهای اقتصادی، آدمی را میآزارد و پیوسته جان و دل او را به خود مشغول میدارد و تشویش و اندوه، آرامش روحی وی را بر هم میزند وروشن است که انسان مضطرب و نگران کمتر میتواند کار مفیدی انجام دهد.
از این رو عناصری مانند قناعت، وخشنودی از خواست الهی، نقش موثری در حفظ آرامش روان آدمی خواهد داشت امام صادق(ع) میفرماید: «خمس خصال من فقد واحده منهن لم یزل ناقص العیش، خزائل العقل، مشغول القلب؛ الثالثه: السعه فی الرزق ...، پنج خصلت است که هر کسس یکی از آنها را نداشته باشد، پیوسته زندگی اش ناقص، خردش تباه و دلش مشغول خواهد بود ... سوم: وسعت در روزی و نیز امام علی(ع) میفرماید: «ان الفقر ... جالب للهموم. به راستی فقر اندوه آورده است.
کفر
از تلخترین آثار فقر بر تودههای مردم، تاثیر منفی بر باورهای دینی و مانع افکنی در انجام وظایف عبادی است که در روایات به آن تصریح شده است. امام صادق(ع) به نقل از پیامبر (ص) می فرماید: «کاد الفقر آن یکون کفراً؛ فقر، آستانه کافری است».
ولی گروهی از فقرا هستند که با وجود تنگدستی، باز هم به ایمان خود پای بند هستند و به دلیل باورهای استوار دینی، در برابر رنجها و سختیها، شکیبایی میورزند ولی به واسطه فقر از انجام بسیاری از وظایف دینی و عبادی، همچون حج، پرداخت صفات و زکات و مانند آن، محروم میمانند.
ب. اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی)
رفاه زدگی و مصرف گرایی مفرط در تامین لذتهای مادی که در قرآن با تعبیر «اتراف» یاد شده، ممنوع و مورد نکوهش قرار گرفته است و آموزههای اسلامی در آیات و روایات متعدد به نکوهش اتراف و بیان ویژگیهای مترفان پرداخته و عواقبی سوء برای آنان برشمرده و آن را عامل نابودی جوامع دانسته است.
آثار و پیامدهای اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی) در اجتماع
بیماری اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی)، آثاروپیامدهای مختلفی در اجتماع به دنبال دارد. مهمترین آنان به قرار زیر میباشد، بنگرید:
ضرور و زیان اقتصادی در جامعه
پدیده اتراف، از نظر اقتصادی، عامل رکود و از جهت اجتماعی عامل فساد و از لحاط معنوی پرتگاه سقوط و تباهی است. زیان اقتصادی مصرف گرایی و رفاه زدگی، بیش از همه، به افراد کم درآمد و جوامع عقب مانده و در حال توسعه میرسد، چه گسترش این پدیده، موجب میگردد تا امکانات و ثروتهایی که بایستی در سرمایه گذاری در بخشهایی زیر بنایی و تولیدی هزینه گردد، به سوی مصرف گرایی و خرید کالاهای تجملاتی و غیر مصرفی خارجی کشانده شود.
اتراف، مهمترین عامل فساد اخلاقی و رفتارهای جامعه
غرق شدن در شهوتها و هوسها و زیاده روی در لذات جسمانی وعشق به آنان، مجالی برای اندیشه در کمالات معنوی و انسانی و توجه به بعد روحی باقی نمیگذارد وسنگدلی و مرگ عواطف را به دنبال دارد و راه را برای تهذیب اخلاقی میبندد.
به ویژه آنکه افتادن در دام هوسها و لذت جویی ها، نور و نیرویی خرد را سخت ناتوان میکند و پذیرش دعوت ادیان و مصلحان را دشوار میسازد. از سوی دیگر، حفظ دین موقعیت و ادامه آن بیشتر مستلزم یا همراه رذیلتهای اخلاقی همچون آزمندی، طمع و بخل است.
از جنبهای دیگر، پرداختن به تجملات و کامجوییها، نیز غالباً همراه با ناشایستیهای اخلاقی و رفتاری همچون فخر فروشی، خود برترینی و بی بند و باری خواهد بود و از این رو قرآن کریم، مترفان را مفید و فاسق معرفی میکند.
اتراف فرهنگها و جوامع
از دیگر آثار و پیامدهای اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی) در اجتماع به سقوط و نابودی فرهنگها و جوامع میباشد. قرآن کریم با تصریح به این نکته میفرماید: «وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفیها فَفَسَقُوا فیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمیرا؛ چون بخواهیم قریهاى را هلاک کنیم، خداوندان نعمتش را بیفزاییم، تا در آنجا تبهکارى کنند، آن گاه عذاب بر آنها واجب گردد و آن را درهم فرو کوبیم».
ج. سرقت
سرقت، از جمله جرائم علیه اموال است که از زمان شکل گیری مالکیت خصوصی در جوامع بشری پا به عرصه وجود نهاده این جرم از زشتترین و نفرت انگیزترین جرائمی است که متأسفانه در جوامع مختلف بشری به صورتهای گوناگون بروز کرده وبنیان اجتماعات را در هم ریخته است وآرامش روانی اقتصادی جوامع را مختل ساخته است.
قباحت و زشتی عمل سرقت، به گونهای است که همه ملّت ها، به حکم فطرت انسانی و شناختی که از «محسنات و مقبّحات عقلیه» داشته و دارند، آن را محکوم نموده، و به دلیل نامشروع بودن این عمل، نوعی مجازات قانونی حسب سنتها و بینشهای اجتماعی خود برای آن تعیین کرده اند ، تا آنجا که ما نمیتوانیم دوره و عصری را پیدا کنیم که سرقت امری مشروع و یا حدّاقل عادّی تلّقی شده باشد و در مقرّرات اجتماعیِ ملّتی به عنوان جرمی بزرگ تلّقی نشده و کیفری برای آن مقرر نگردیده باشد.
آثار و پیامدهای سرقت
سرقت، به عنوان یکی از مهمترین بیماریهای روانی اقتصادی، آثار وپیامدهای مختلفی در رصه اجتماع دارد. مهمترین آنان به اختصار چنین است:
آشفتگی روانی اقتصادی در جامعه
از ویژگیهای این پدیده شوم آن است که علیرغم لطمه وارد ساختن به نظام مالی افراد و اشخاصِ مال باخته به اقتصاد و روان جامعه نیز لطمههای جبران ناپذیری وارد میسازد.
فردی که آمادگی انحراف در او دیده میشود، چنانچه در محیط زندگیش، زمینه و شرایط مساعدی برای بزهکاری وجود داشته باشد، هر آیینه به سوی جرم سوق داده میشود. چنانچه در اجتماع مظاهر فساد و تباهی وبی بند وباری حاکم باشد افراد مستعد، در گرداب تباهیها اسیر میشوند و چنانچه نظام اجتماعی بر معیارها و الگوهای ارزشی استوار باشد و مسئولیتها و برنامههای هدف دار و مشخص طرح ریزی گردد، امکان انحراف بسیار ضعیف خواهد بود.
سرقت و اعتیاد
اعتیاد و سرقت رابطهاى دو طرفه دارند. بررسیها نشان میدهد، سارق پس از مدتى در مسیر اعتیاد قرار میگیرد و به احتمال زیاد گرفتار میشود. از سوى دیگر سرقت، خیانت در امانت، سوء استفاده از اموال مردم و نظایر آن نیز در معتادان زیاد دیده میشود.
اکثر معتادان حتى در خانوادههاى مرّفه، به سرقت گرایش دارند. ۸۶ نفر از ۳۰۰ نفر سارقى که مورد مطالعه قرار گرفتهاند، در زمان ارتکاب آخرین سرقت معتاد بودند و ۲۴ درصد از آنها اولین سرقت خود را در حالت اعتیاد و یا در جهت فراهم کردن پول لازم براى خرید مواد مخدر مرتکب شده اند.
استمرار ارتکاب سرقت شخص را جریتر میسازد. سارق افزودن بر این که در کار خود متخصص و حرفهاى میشود، از نظر رفتار اجتماعى نیز خطرناک میگردد، به گونهاى که در مقابل کوچکترین برخوردى که برایش ناخوشایند باشد، واکنش سریع، شدید و خطرناک نشان میدهد، زیرا ترس از مجازات که چندبار هم مزه آن را چشیده، در او تأثیر ندارد.
راهکارهای قرآن در برابر بیماریهای اقتصادی
قرآن کریم وروایات، از دیرباز بیماریهای روانی اقتصادی را پیش بینی نموده وراهکارهایی را برای آنان ارائه داده اند. فقر، اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی) و سرقت از بیماریهایی است که مادر این مجموعه به آن پرداخته ایم. اینک به راهکارهای قرآن وروایات در این موضوع میپردازیم.
راهکارهای قرآن برای مقابله با فقر
قرآن کریم و روایات، راهکارهای متعددی جهت درمان و ریشه کن کردن فقر در عرصه اجتماع دارد، که اصلیترین آنها عبارتند از:
دعوت به کار و تلاش و تقوای فردی
بی گمان یکی از عوامل فقر، بیکاری و کم کاری جامعه است. از این رو آموزههای دینی، با هدف فقر زدایی از جامعه، به عنصر کار و تقویت وجدان کاری، تاکید فراوان میشود؛ و استفاده از منابع تخصیص یافته برای رفع فقر، و تامین نیازهای محرومان همچون زکات، تنها برای آن دسته از محرومان است که بر اثر بیماری، پیری و حوادث و مانند آن گرفتار نادانی و فقر شده اند.
حذف ثروت از معیارهای ارزیابی
مادیگران و متکاثران، ارزش را تنها منحصر در قدرت مالی و گاه نفرات و فرزندان خود میدانند و حتی آن را معیار قرب الهی میشمرند و در طول تاریخ، پیوسته در برابر جبهه حق و پیامبران، این معیار را علم میکرده اند.
در مقابله با این اندیشه، در جای جای قرآن کریم، بر این نکته تاکید شده است که دارا بودن ثروت، نه ملاک قرب و محبوبیت در درگاه الهی است و نه معیار ارزیابی افراد و احراز صلاحیت آنان برای تصدی مسئولیتها.
رسیدگی اغنیاء از محرومان
از مهمترین وظایف ثروتمندان جامعه، رسیدگی به حال فقران و نیازمندان است هم از بعد عاطفی (عدم تحقیر آنها واحترام به شخصیت آنان و...) و هم از بعد مالی. در بعد مالی، انفاق مالی، جایگاه ممتازی در مکتب اقتصادی و اخلاقی اسلام دارد به طوری که در قرآن کریم بیش از ۱۹۰ آیه (حدود ۳% کل آیات) به این موضوع اختصاص یافته در این آیات با شیوههای گوناگون به اهمیت و ترغیب توانگران به این امر اشاره شده است، از جمله: اتفاق، از ارکان و نشانههای راستی ایمان است و هم ردیف نماز و جهاد با جان و تهجد شبانه و نشانه متقین و گردنهای در مسیر تکامل نیز سودایی است مقدس که خداوند خریدار است و مومن فروشنده و بهشت بهای آن.
راهکارهای قرآن و روایات برای مقابله با اتراف (مصرف گرایی و رفاه زدگی)
قرآن کریم و روایات، جهت درمان و مقابله با اتراف راهکارهایی را عنوان میدارد که مهترین آنها به قرار زیر میباشد:
دوری خواص از اتراف
خواص و شخصیتهای تاثیر گذار جامعه از زندگی اشرافی و اترافی باید بر حذرباشند چرا که آنان الگو و اسوههایی برای تودههای مردم به شمار میروند و شیوه زندگی آنان تاثیر فراوانی بر دیگران میگذارد. پیامبر اکرم )ص) و ائمه اطهار(ع) به عنوان الگو و اسوه جهانیان، از مظاهر زندگی اترافی و حتی از مصادیق جزئی آن، سخت پرهیز میکردند، هنگامی که برای رسول خدا )ص) نوشیدنی بسیار گوارایی آوردند، فرمود: «أخروه عنی، هذا اشرب المترفین؛ آن را از من دور سازید که این، نوشیدنی مترفان است.
برقراری عدالت اجتماعی
در بعد اقتصادی، انباشته شدن ثروت در دست عدهای محدود، از عوال مهم بروز پدیده اتراف است، از این رو برقراری عدالت و توزیع عادلانه ثروت، زمینه بروز و گسترش آن را میکاهد یا نابود میسازد. امیر مومنان(ع) عامل اصلاح و ساماندهی امور جامعه را، دادگستری میداند: «الرعیه لا یصلحها الا العدل؛ تودههای مردم را جز عدالت، اصلاح نکند».
تقویت باورهای ایمانی و ارزشهای اخلاقی
حاکمیت ارزشهای اترافی و رفاه زدگی بر یک جامعه در کنار ضعف بنیانهای اعتقادی، بستر مناسبی برای گسترش روحیه اترافی، به وجود میآورد. بنابراین نخستین گام برای مقابله با آن همچون دیگر مفاسد اقتصادی تقویت باورها و تحکیم ارزشهای اصیل در جامعه است. از این رو قرآن کریم، پیوسته مترفان را به فرجام دردناک اخروی آن بیم میدهد و به ارزشهای اخلاقی، اصالت میبخشد.
راهکارهای قرآن و حدیث در برابر سرقت
قرآن کریم و روایات، راهکارهای متعددی جهت درمان، مقابله وریشه کن کردن فقر در عرصه اجتماع دارد، که مهمترین آنها چنین است، بنگرید:
کیفر سرقت در قرآن
قرآن کریم، عمل سرقت را جزو اولین محرمات به شمار آورده، این معنا را میتوان به وضوح در آیه دوازدهم سوره ممتحنه شاهد بود. در این آیه خداوند ضمن بر شمردن موادی که میبایست هنگام بیعت با خدا و پیامبر مورد قبول و تعهد مومنان قرار گیرد، پس از تقبیح شرک و نهی از آن، حکم سرقت را بیان فرمود: «یا أیها النبی إذا جائک المومنات یبایعنک علی عن لا یشرکن باالله شیاً و لا یسرقن و لا یزنین...؛ای پیامبر، آنگاه که زنان با ایمان نزد تو آیند تا بیعت بر آن کنند که، برای خدا چیزی را شریک نسازند، و دست به دزدی نبرند، و از زنا بپرهیزند...».
امّا آیه متعرض کیفر سرقت از قرار ذیل میباشد: «و السارق و السارقة فاقطعوا أیدیهما جزاءً بما کسبا نکالاً من الله، والله عزیز حکیم. فمن تاب من بعد ظلمهِ و أصلَحَ فإنّ اللهَ یتوب علیه إنّ اللهَ غفورٌ رحیمٌ؛ و مرد زن دزد را به سزای آنچه کرده اند دست شان را به عنوان کیفری از جانب خدا ببرید، خداوند فرمانروای توانا و حکیم است. پس اگر کسی پس از ارتکاب ظلم، توبه کند و صالح شود، همانا خداوند توبه او را میپذیرد، و خداوند آمرزنده مهربان است».
کیفر سرقت در روایات
در قرآن کریم مجازات سرقت را به صورت کلّی، بدون وارد شدن در جزئیات مساله و شرایط آن (همان گونه که مشی و سلوک قرآن بیان کلیات است و همین خصیصه خود یکی از عوامل تطابق آیات قرآنی با زمانها و مکانهای مختلف است گویی همچون خورشیدی تابان که بر عرصههای زمانی و مکانی بدون هیچ محدودیتی میتابد.) میباشد و آگاهی از جزئیات آن، تنها با بازگشت به روایات معصومان شدنی است. فقها نیز بر پایه همین روایات شرایط به کار بسته شدن این مجازات را یاد آور شده اند.
مقاله «تامین بهداشت روانی اقتصاد و تقویت آن از منظر آموزههای دینی» توسط مصطفی احمدیفر، و محمدعلی رضایی اصفهانی، نگاشته شده و در فصلنامه مطالعات میانرشتهای قرآن و حدیث، دوره 2، شماره 4، بهار و تابستان 1390 منتشر شده است.
برای مشاهده اصل مقاله اینجا را کلیک کنید./204/241/ح
تهیه و تنظیم: مجتبی گهرگزی