به گزارش خبرنگار وسائل، هنگامی که سخن از بلوغ به میان میآید، توجه ما بیشتر به غرایز جنسی، تغییرات فیزیولوژیکی و... معطوف میشود که نشانگر آغاز زندگی جنسی، امکان بارورسازی و بارور شدن است. از میان این تغییرات، میتوان از ازدیاد سرعت رشد، پیدایش صفات ثانوی جنسی و بهطور کلی، دگرگونی در شکل ظاهری بدن نام برد. افزون برآنچه گفته شد، بلوغ، تصاویر دیگری را نیز در ذهن مجسم میکند که گویای تغییراتی است که در این دوره امکان وجود مییابند.
مهارت هایی که نوجوان باید در این دوره در آنها تسلط یابد به قدری دشوار است و انتخاب هایی که با آنها مواجه میشود به قدری متنوع است که بسیاری از مشکلات روانی، بیماری های عفونی، ازدواج های ناموفق، حاملگیهای زودرس و مخاطرهآمیز، صدمات و مرگ و میر مادر و کودک و در نهایت مشکلات عدیده جسمی و روحی، ریشه در این دوران دارد.
در سراسر جهان، تکالیف اساسی این دوره بسیار مشابهاند؛ نوجوان باید بدن بالغ خود را بپذیرد، شیوههای تفکر بالغ را فراگیرد، استقلال عاطفی و مالی کسب کند، روش های پختهتر برقراری رابطه با همسالان هر دو جنس را بیاموزد و هویتی مستقل تشکیل دهد.
در همة مناطق جهان با در نظر گرفتن شرایط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی، دختران زودتر از پسران به سن بلوغ میرسند و فعالیت جنسی و تغییرات جسمی در آنان قبل از پسران آغاز میگردد؛ لذا در آغاز بلوغ، بین دختران و پسران تفاوت چشمگیری به چشم میخورد. این تغییرات و کثرت تنوع آنها، پرسش هایی را برمیانگیزد: «نوجوانی چیست؟»، «انواع بلوغ کدامند؟»، « کدام عوامل در بلوغ دختران مؤثرند؟», «تغییرات مختلف و آسیب های این دوران برای دختران چه می باشد؟»
از آنجا که بهداشت بلوغ دختران نه تنها برای آنان و خانواده، بلکه برای کل جامعه و نسل آینده ضروری میباشد، بنابراین برای پیشگیری از مشکلات بلوغ و تأمین سلامت و آینده دختران به عنوان مادران فردا باید نیازهای این سن حیاتی و بحرانی را شناخته و خدمات ویژهای را برای آنان در خانواده و جامعه تدارک دید.
بلوغ و بحران بلوغ
از نظر لغوی، بلوغ در فرهنگ فارسی به معنای «رسیدن» و «رسیدن به سن رشد»، «مرد شدن»، «زن شدن»، «رسیدگی و پختگی و به حد کمال رسیدن» آمده است.
امّا از نظر علمی، منظور از «بلوغ یا نوجوانی»، رشد و بلوغ در کلیة جنبهها اعم از فیزیکی، عقلی و اجتماعی است. به همین جهت، این واژه نسبت به واژههای «بلوغ جنسی» که مفهوم بستهتری دارد و «جوانی» که دارای مفهوم وسیعتری است، رجحان مییابد. طول مدت نوجوانی در جوامع گوناگون یکسان نیست. به طور کلی، با در نظر گرفتن دوران پیش از «بلوغ جنسی» که رشد، سرعت نسبی بیشتری مییابد و دورة پیش از «کمال عقلی»که رسیدن به آستانه بزرگسالی است، می توان گفت که دورة نوجوانی از 12 سالگی تا تقریباً 21 سالگی به درازا میکشد .
اهمیت بلوغ دختران
روانشناسانی چون استانلی هال، بلوغ را تولد جدید و مرحله انتقال دانستهاند؛ زیرا فرد از دوران کودکی به دوران بزرگسالی انتقال می یابد و در این راستا تمایلات و ذوق های او تغییر می کند، بهطوری که نوجوان وارد دنیایی میشود که در آن تکامل یافتهترین خصایص انسانی ظاهر میشود. از آنجا که فرد در این مرحله حیات، شور و هیجان بسیاری را احساس میکند، برخی آن را «دوران واسطهای» نامیدهاند؛ به این معنا که این دوران واسطه بین کودکی و جوانی است. دختران در دوران نوجوانی کیفیت خاصی را در حیات خویش پذیرا میگردند و این احساس به آنها دست میدهد که زنی کاملند .
تغییرشناسی بلوغ دختران
تغییرات جسمی
بلوغ جسمی، فرآیند شگفتی است مشتمل بر یک رشته تغییرات هورمونی در بدن و مغز نوجوان. اگرچه بسیاری از مردم، بلوغ را دورهای میشناسند که با اولین قاعدگی دختر شروع میشود، ولی این واژه با کل توالی رشد ـ شامل بلوغ زایشی و بلوغ جنسیتی ـ ارتباط دارد. نشانگان فیزیکی بلوغ دختران افزایش رشد؛ بزرگ شدن سینه و رشد موهای زیر بغل و بخش های دیگر بدن است که در نتیجه فعال شدن غدد برون ریز در آن مناطق ظاهر میشود. اولین قاعدگی در پایان این فرآیند صورت میگیرد. کل این توالی حدود چهار سال یا چهار سال و نیم طول میکشد، اگرچه بعضی از دختران خیلی زودتر به بلوغ میرسند.
تغییرات روحی ـ روانی
تغییرات روانی در دورة نوجوانی هستة اصلی رفتارهای دوران بلوغ است. «ایان دوکیستامبرگ» این دگرگونی ها را تحت عنوان «هویت» و «همانندسازی» به بحث گذاشته و نقش آنها را در بازسازی شخصیت نوجوان مدلّل ساخته است. او نشان میدهد که دگرگون شدن درون از اشکالاتی ناشی می شود که نوجوان با خود و با دیگران, به خصوص از لحاظ هضم و تثبیت درونی تصاویر والدین، پیدا میکند .
تغییرات اجتماعی
«اریکسون»، روانشناس معروف، معتقد است؛ عمدهترین تکلیف یک نوجوان، حل بحران هویت در برابر سردرگمی نقش است. نوجوان برای رسیدن به هویتی کم و بیش با ثبات، باید نیازها، آرزوها و توانایی های خود را به شکل تازهای سازماندهی کند تا از این طریق بتواند خود را با انتظارات موجود در جامعه وفق دهد. لذا یکی از شیوههای اجتناب از سردرگمی و ابهام هویت، پیوستن به گـروه ها یا «دار و دستههای» همسن است. او همچنین معتقد است که دختران زودتر میتوانند با دیگران روابط صمیمی و عاطفی برقرار کنند، در حالی که پسران دیرتر به این قابلیت دست مییابند
بلوغ زودرس و دیررس دختران
تأثیر روانی ـ اجتماعی بلوغ در هر فرهنگ، ماهیت خاصی دارد. با این وجود در اکثر جوامع معاصر، چگونگی آهنگ بلوغ در روحیه نوجوانان تأثیر عمیقی به جا میگذارد. به دلیل اهمیت این مسئله، روانشناسان در این زمینه بررسی های زیادی به عمل آوردهاند که در ادامة این بحث به ذکر مختصری از نتایج این بررسی ها میپردازیم.
جنبههای مثبت و منفی تأثیر بلوغ زودرس و دیررس در میان دختران چندان روشن نیست. آنچه مسلم است این است که برخلاف پسران، بسیاری از دختران تمایلی به بلوغ زودرس ندارند، بلکه خواهان آنند که بلوغ به موقع داشته باشند.
مشکلات اجتماعی
دوستی با جنس مخالف
در آغاز بلوغ، علاقه به جنس مخالف بهعنوان یک نشانه طبیعی در دختران پدیدار میشود و هیجانهای گوناگونی را در وجود نوجوان برمیانگیزد. این کشش تند که برآیند بیداری میل جنسی و رشد عاطفی است، باعث میشود که بعضی از آنان به افرادی از جنس مخالف نزدیک شده و دور از چشم والدین با یکدیگر به گفتوگوهای صمیمانه بپردازند یا قرارهای عاشقانه بگذارند. «دونالدگریدانوس» در کتاب «مراقبت از نوجوانان» که بهوسیله انجمن طب اطفال آمریکا انتشار یافته، مینویسد: «روانشناسان ثابت کردهاند کشش به جنس مخالف پدیدهای طبیعی است. ولیکن بررسیهای فراوان نشان داده است که اگر این کشش به برقراری تماس و رابطه با فرد یا افـرادی از جنس مـخالف کشیده شود، دخـتران نوجوان در گردابی از ناراحتی¬های عاطفی، درگیریهای خانوادگی، افت درسی و مشکلات اخلاقی و اجتماعی فرو خواهند رفت». گریدانوس در مورد علاقه به جنس مخالف در نوجوان مواردی را متذکر می شود:
عوامل اجتماعی در شکلدهی نحوه روابط نوجوانهای پسر و دختر نقش تعیین کنندهای دارند و این امر تنها براساس میزان هورمونها نیست.
نوجوانها باید برای رسیدن به آسایش و شادمانی بررفتار جنسی خویش کنترل و تسلط داشته باشند و محدودیتها و قانونهای اخلاقی جامعه را بپذیرند.
گاهی نوجوانانی که هنوز چگونگی کنار آمدن با نیروی جنسی را یاد نگرفتهاند، از روی سادگی و بیتجربگی، خود را در موقعیت اجتماعی خاصی قرار میدهند که احتمال بهرهبرداری جنسی از آنها را زیادتر میکند و احتمال تجاوز در قرارهای عاشقانه روزبهروز بیشتر میشود.
بنابراین از دیدگاه روانشناختیِ میان فردی نیز، چون ارتباط و دوستی با جنس مخالف فاقد شرایط یک ارتباط سالم میباشد و ویژگی های لازم در مؤلفههای آن رعایت نمیشود، ارتباطی شکست خورده و مقرون به آسیب است و تا زمانی که به یک تعهد طرفینی همراه با رعایت آداب و شرایط اخلاقی و دینی منتهی نشود، باید از آن سخت اجتناب ورزید.
انحرافات جنسی
فرا رسیدن بلوغ جنسی، تغییرات هورمونی ـ مخصوصاً تولید آندروژنها در نوجـوانان هر دو جنس را افزایش میدهد. لذا این احتمال وجود دارد که آنها برای رهایی از تنشهای آن دست به حالت خود ارضائی، همجنس دوستی و خطر ارتباط با جنس مخالف بزنند. تحقیقات «کینزی» نشان داده است که حداکثر این لغزشها در سنین 15-13 سالگی روی می¬دهد و در صورت کنترل، بعدها کمتر بروز میکند. این انحرافات ریشه روانی دارند، ولی بعدها بهصورت جسمانی درآمده و زمینهساز عوارض ناگواری در جنبههای جسمی، روانی و عاطفی میگردند.
دختران نوجوانی که تن به عمل خود ارضائی میدهند، پس از اولین تجربهای که از آن بدست آوردند، برای مدت های زیادی از تکرار آن خودداری خواهند کرد. احساس گناه ناشی از آن در زمانی که نوجوان متوجه میشود که در آینده در اثر این عمل، مشکلاتی بـــرای او ایجاد خواهد شد، باعث ترک این عمل می گردد. البته چنین لغزشی در دختران مضطرب و خجالتی بیشتر از دیگران است.
سخن آخر
سالهاست که نوجوانی به دلیل تغییرات سریع جسمانی، جنسی، روانی، شناختی و اجتماعی، دورانی دشوارتر از دوران کودکی محسوب میشود، لذا بهداشت نوجوانی نیز اهمیت قابل ملاحظهای یافته است؛ زیرا سلامت همه جانبه نوجوانان در این دوره، اثرات زیادی برالگوهای سازگاری روانی ـ رفتاری فرد در بزرگسالی خواهد داشت.
نقش حیاتی خانواده و جامعه در این دوران به قرار زیر میباشد:
شناخت و درک خصوصیات و شرایط زیستی و فیزیولوژیک بلوغ دختران و دادن آگاهیهایی از حقایق جسمی بلوغ به آنان.
ارائه اطلاعات دقیق و روشن مربوط به فلسفة جنسیت به دختران تا در سایة آن بتوانند به تشخیص مسائل مربوط به جنسیت خود نائل شده و بدانند در رابطه با آن چه وظایف و مسئولیتهایی دارند (آموزش تربیت جنسی)؛
شناخت مسائل و مشکلات بلوغ دختران و نحوه برخورد صحیح با آنها؛
کمک به تقویت اعتماد به نفس و تلقین ناپذیری به نحوی که نوجوان توان تجزیه و تحلیل شرایط و شهامت گفتن «نه» را داشته باشد؛
برنامهریزی جامع، همهجانبه و پایدار، متناسب با روحیات، تعلقات، شرایط و خواستههای دختران نوجوان با توجه به کلیه عوامل و عناصر تربیتی، روانشناسی و جامعهشناسی؛
بررسی نحوه تطبیق، تبلیغ و ترویج آموزههای دینی متناسب با شرایط روحی، سنی و اجتماعی دختران نوجوان، با توجه به تحولات سریع جهانی؛
برنامهریزی برای مشارکت نسل نوجوان در امور اجتماعی و مسئولیتپذیری آنان؛
تلاش همه جانبه برای تعمیم پژوهش و تحقیقات متنوع و مستمر در حوزة مسائل مرتبط با دختران نوجوان و بهرهگیری از دستاوردهای مربوطه و ارزیابی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آنها در فرآیند بهبود وضعیت این نسل؛
آموزش همگانی و عمومی خانوادهها درخصوص نحوة برخورد با دختران نوجوان؛
دادن شخصیت به نوجوان تا نیازی به نشان دادن خود از طریق رفتارهای پرخطر و ماجراجویانه نداشته باشد. ممکن است مصرف مواد مخدر از طرف نوجوان به دلیل دستیابی به احساس استقلال از والدین و مخالفت صریح در مقابل معیارهای جامعه و مقابله با اضطراب، گوشهگیری و افسردگی یا پذیرفته شدن از طرف گروه همسال باشد. همچنین فرار از خانه، میتواند یکی از نشانههای مهم استرسهای محیطی بر روی نوجوان باشد. عواقب این اقدام بر روی سلامت فرد واضح و روشن است. والدین و اولیاء با حمایت نوجوان میتوانند از این امر جلوگیری نمایند./204/422/ح
برای دیدن اصل مقاله اینجا را کلیک کنید.
تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز