vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، بی شک در هیچ دوره ای از تاریخ بشر جریان اطلاع رسانی همانند امروز سریع و گسترده نبوده است. به همین دلیل، برخی از مهم ترین ویژگی‌های این دوره تاریخی را سرعت، گسترش و اهمیت فوق العاده اطلاعات دانسته، دوره معاصر را «عصر انفجار اطلاعات» نامیده اند.

به راستی، امروز وفور اطلاعات و حضور گسترده آن ها در همه جا و همه وقت، حیرت آور است. در همین رابطه و با موضوع رسانه و اهمیت و ابعاد پیچده آن در عصر حاضر، گفت‌وگویی با حجت الاسلام وحید علیلو مدیرکل دفتر نظارت و ارزیابی دبیرخانه هیات مدیره مرکز خدمات حوزه های علمیه و کارشناس بحث رسانه، ترتیب دادیم که مشروح آن در ادامه می آید:

وسائل ـ به نظر حضرتعالی، ضرورت بحث از رسانه دینی در عصر حاضر چیست و وضعیت فعلی فعالیت‌های رسانه ای در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

نگاه اجمالی به فرایندهای تحولی در سپهر معنایی و کارکردهای رسانه ای که جامعه ایرانی و جامعه بین الملل را در برگرفته است گواه اهمیت بحث از رسانه به عنوان یکی از مولفه های جدی و بنیادین هم سازگار و درون فرهنگی است. امروزه و باتوجه به توسعه معنایی و کارکردی رسانه، همه برنامه ریزان و تصمیم گیران در کشورهای مختلف را وادار کرده که به دنبال الگوی مطلوب برای سیاست گذاری رسانه باشند.

باتوجه به حاکمیت دین در جمهوری اسلامی ایران، اهمیت ارائه الگوی مطلوب برای سیاست گذاری درست در راستای رسانه همسو با اهداف و ارزش های متعالی آن که می توان از آن رسانه دینی نیز یاد کرد، صدچندان می شود.

امروزه وضعیت رسانه در ایران متفاوت با دیگر کشورها در جهان پیش می رود در کشورهای دیگر رسانه را به عنوان یک نهاد اجتماعی شناختند و سازوکارهای لازم برای آن را نیز ایجاد کرده اند ولی ما در جامعه ما هنوز ارتباط درستی با داستان پیچیده رسانه برقرار نشده است. البته نداشتن ارتباط درست مانع از این نشده است که جامعه ما از سرعت تحولات و تغییرات رسانه ای باز بماند.

امروزه ریتم و آهنگ زندگی جامعه ما تحت تاثیر تحولات رسانه ای بازتعریف می شود  و این وسط نقش ریز رسانه هایی مانند ایمیل و وبلاگ و...در کنار رسانه های نوین مانند تلگرام، اینیستا گرام، فیس بوک و... به علت در دسترس بودن، بسیار پر رنگ تر نسبت به رسانه های دیگر پیدا کرده اند. با پرهیز از دامن زدن به تعاریف اختلافی و مفهومی رسانه دینی، آنچه که مهم می نماید، ضرورت داشتن الگوی مناسب برای سیاست‌گذاری درست در حوزه رسانه است.

اهمیت بالای سیاست گذاری برای تصمیم سازی و تصمیم گیری در سطح کلان نظام است به گونه ای است که اگر سیاست گذاری در هر نظام با مبانی حاکم بر آن نظام هماهنگ نباشد، آن نظام در بلندمدت مبانی مشروعیت خود را از دست خواهد داد.

به طوركلی می توان سياست گذاری رسانه ای را برنامه ريزی، طرح ريزی و اتخاذ تصميماتی كلان در جهت پيشبرد اهداف سازمان های رسانه ای با توجه به محيط و نيروی انسانی آن تعريف كرد و پرداختن به چنین مسئله ای نیازمند مدیریت رسانه در سطح کلان در کشور است که امروزه ما جای خالی چنین مرجع و شورایی را مشاهده می کنیم.

البته نهادهایی مثل صدا و سیما و وزارت ارتباطات و ... در این حوزه به صورت وسیع فکر می کنند و تصمیم می گیرند اما خلاء سیاست گذاری حاکمیتی که برخاسته از مبانی ارزشی دینی باشد و بتواند محتوا و کاکردها را رصد و مطالعه کنند و به موقع تصمیمات لازم را اتخاذ کنند حداقل بنده سراغ ندارم.

البته بنده معتقدم در این زمینه باید از یک مدل خردگرایی کامل و بر اساس رویکرد یادگیری مرحله سوم تبعیت کرد بدین صورت که خود این شوراء باید آشنا به مبانی حاکمیتی و ارزشی دینی و کارکردهای رسانه باشند و از طرفی توان اتخاذ خط مشی درست را نیز داشته باشند و خط مشی که اتخاذ می شود و یک خط مشی زمانی خردگرایانه است که بتواند تناسبات خود را با خط مشی ها دیگر در داخل نظام ببیند و بسنجد و از آنجا که مدام روش ها و کارکردها رسانه به روز می شود و اتخاذ تصمیمات درست نیازمند نگرش جامع و دیدن دیگر حوزه هاست و با توجه به دانایی محور عمل کردن این شورا و پیچیده بودن تصمیمات آن، باید از رویکرد یادگیری مرحله سوم استفاده کنند و نگاه صفر و یکی به این شورا و تصمیمات بسیار کار اشتباهی خواهد بود.

وسائل ـ با توجه به مطالبی که فرمودید، اساسا تعریف شما از رسانه دینی چیست و عناصر اصلی آن چه مواردی را شامل می شود؟

وصف دینی بودن برای رسانه را باید در لایه های مبانی حاکم و نتایج و کارکردهای یک رسانه باید تعریف کرد(البته هستند برخی که در لایه های مبادی و دانشی نیز قائل به رسانه دینی و غیر دینی نیز هستند). رسانه دینی باید حاوی یک اصول اساسی و برخاسته از مبانی دینی باشد. بر این اساس به نظر می رسد که اولین شاخص برای ارزیابی میزان دینی بودن یک رسانه را در راستای میزان کارکرد آن برای توسعه دینداری و دین مداری در کشور جستجو کرد.

هر میزان یک رسانه بتواند دینداری در کشور را بسط و تعمیق ببخشد به همان میزان دینی خواهد بود. شاخص دوم را می توان میزان اخلاق مداری آن رسانه دید به این صورت که به میزان پایبندی یک رسانه به اخلاق دینی در روش و کارکرد، به تناسب می توان وصف دینی بودن به آن داد و همین طور شاخص های دیگری نظیر میزان پایبندی به قانون و اصول شریعت، میزان پایبندی به منافع ملی و دینی، میزان آگاهی بخشی محتوای دینی به مخاطبین خود، میزان دوری گزیدن از خطوط قرمز شریعت از جمله دوری از دروغ پراکنی و نشر اکاذیب و ... می توان دید و تعریف کرد.

اکثر این شاخص ها را می توان از احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) برای روسای صدا سیما صادر کردند یا در سخنرانی های ایشان به راحتی پیدا کرد و نظام مند ساخت.

وسائل ـ به عنوان یک سوال راهبردی، نقش رسانه در اسلامی سازی جامعه را تبیین و توضیح بفرمایید.

نقش رسانه در اسلامی سازی جامعه را باید در ابعاد کارکردهای رسانه دید. به همان میزان که کارکرد رسانه بسط پیدا می کند، منطق این رسانه در اسلامی سازی یک جامعه نیز توسعه پیدا می کند که به اجمال بنده تیتر وار به این کارکردها اشاره می کنم:

کارکردهای فرهنگی و تربیتی، كاركرد راهنمايی و رهبری، کارکرد آموزشی، کارکرد القاء فکر و عقیده، تقویت تمایلات موجود، تعظیم شعائر، کارکرد الگودهی به مخاطبین، کارکرد امر به معروف و نهی از منکر، کارکرد گفتمان سازی، کارکردهای اجتماعی، کارکرد توجه به تعالی خانواده، كاركرد سرگرمی، كاركرد مدیریت بحران و بحران زدايی، کارکرد توجه به قانون و کیفر عدم عمل به آن، كاركرد همگرایی و ایجاد ارتباط، كاركرد جامعه پذيری، کارکرد سیاسی، کارکرد جهت دهی به افکار عمومی، کارکرد مطالبه گری و نظارت ـ ایجاد مطالبه عمومی، کارکرد مشارکت اجتماعی و عمومی، کارکرد بسیج عمومی در جامعه، کارکرد خبررسانی و بصیرت افزایی، کارکردهای اقتصادی، مشاغل و درآمد.

با توجه به کارکردهایی که برای رسانه برشمردیم، می توان گفت که یک رسانه دینی می تواند با توجه به این کاکردها در بسط و توسعه و اسلامی سازی یک جامعه نقش ایفا کند.

 وسائل ـ نقش روحانیت در این زمینه را تا چه میزان مهم و محوری می دانید؟

به نظرم برای تعریف نقش روحانیت در این زمینه به سه محور اساسی هم زمان باید توجه کرد: ۱. تمدن اسلامی ۲. کارکردهای رسانه ۳. ماموریت حوزه های علمیه.

این سه محور در تعامل با همدیگر نقش روحانیت در زمینه رسانه را تعریف می کند. امروزه حوزه باید یک بازخوانی از ماموریت های خودش در انقلاب اسلامی داشته باشد و به مثابه یک سازمان نقش و فلسفه وجودی خود را در ساحت اهداف انقلاب اسلامی که ایجاد تمدن اسلامی است بازتعریف کند.

از این منظر حوزه به لحاظ فرایندها و ماموریت های اصلی و به تعبیری عرصه های خدمتی نقش های جدی می گیرد و به هر میزان ماموریت حوزه در ایجاد تمدن اسلامی فرمول بندی شود به همان میزان حوزه در عرصه کاکردهای رسانه نقش خواهد داشت.

امروزه این رابطه در سطح تبلیغ محدود شده است و از مدخل تبلیغ و ذیل عنوان تبلیغ رسانه ای این رابطه شکل گرفته است. هرچند در این حوزه هم درست و به صورت سیستمی عمل نکرده ایم. ما برای تبلیغ سنتی که سرجای خود به جا و  درست است نظام تبلیغ رسانه ای و مجازی درست نکرده ایم. در حوزه تبلیغ رسانه ای و عرصه های نوین رسانه ها، مبلغ معنای وسیع تری پیدا می کند به گونه ای که از یک کاریکاتوریست تا تولید محتوا و خبر ذیل این مفهوم می تواند جا پیدا کند.

با این نگاه تربیت مبلغ و تخصص ها و مهارت های لازم برای او باید باز تعریف و متناسب با وضعیت جدید صورت بگیرد و به صورت جدی در این عرصه از تکنیک های تحلیل مسئله، محیط شناسی راهبردی و آینده پژوهی استفاده کرد.

 وسائل ـ با تشکر از فرصت مغتنمی که در اختیار ما قرار دادید./301/241/ح