vasael.ir

کد خبر: ۱۲۹۹۷
تاریخ انتشار: ۲۴ فروردين ۱۳۹۸ - ۱۵:۴۱ - 13 April 2019
در نشست«علم دینی؛ امکان‌ها و چالش‌ها» مطرح شد؛

گزارش | الحاد از علوم تجربی ناشی می‌شود

وسائل ـ گلشنی گفت: ما غافلیم که فکر می‌کنیم که الحاد فعلی از فلسفه یا علوم انسانی آمده است و دائما در مورد اسلامی سازی علوم انسانی حرف می‌زنند، در حالی که علوم انسانی خیلی مهم است ولی امروز الحاد از فیزیک دان و زیست شناس می‌آید و در حوزه، دبیرستان و دانشگاه وارد می‌شود.

به گزارش خبرنگار وسائل، پنجمین پیش نشست همایش نظریه علم اسلامی و کاربست آن در نظام آموزش و پرورش با عنوان «علم دینی؛ امکان ها و چالش ها» پنج شنبه 22 فرودین ماه به همت پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و با دبیری علمی ابراهیم علیپور رییس این پژوهشکده و ارائه حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی رییس دفتر تبلیغات اسلامی و مهدی گلشنی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

 

گزارش | نشست علمی علم دینی؛ امکان ها و چالش ها

 

در ابتدای این نشست علیپور به ایراد سخنرانی پرداخت و عنوان کرد: مبحث علم دینی از مباحث مهم در چند دهه گذشته بوده است، این بحث برای تعیین ظرفیت دین در عرصه دانش و رفع محدودیت های آن مطرح شده و دفتر تبلیغات اسلامی نیز حدود دو سال است که روی این بحث متمرکز شده است.

بر اساس سیاست های دفتر تبلیغات اسلامی و قطب بنیادهای نظری که یکی از میزهای آن مختص آموزش و پرورش است، بنا شد با همکاری این وزارت مبحث عظیمی در حوزه علم اسلامی و کاربست آندر حوزه آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت انجام شود که پیش نشست هایی نیز برای این همایش در نظر گرفته شده است.

سه شنبه آینده نیز ششمین و آخرین پیش نشست این همایش با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمید پارسانیا و دکتر شجاعی زند در دانشگاه تهران برگزار خواهد شد؛ تمام پیش نشست هایی که برای این همایش برگزار شده همگی با حضور پژوهشگران برجسته عرصه فلسفه و کلام بوده و نشست ها نیز به صورت یک طرفه نیست بلکه همه حاضران می توانند در مباحث مشارکت داشته باشند.

 

برگزاری همایش؛ پنجم اردیبهشت ماه

آثار متعددی به دبیرخانه همایش ارسال شده و در روز 5 اردیبهشت ماه نیز اصل همایش با حضور اساتید برجسته حوزه و دانشگاه در عرصه فلسفه در قم برگزار خواهد شد و 12 اثر نیز در این روز رونمایی می شود.

از دوسال پیش مطالعاتی در پژوهشکده فلسفه و کلام در مورد الحاد مدرن انجام شده و بیش از 800 ساعت جلسات متعدد در مشهد و تهران قم برگزار شده است؛ از سال گذشته که استارت کار زده شد، نزدیک به 100 کتاب که موجب القای مباحث الحادی در دین می شود شناسایی شد و در ادامه از بین این تعداد، 30 مورد در اولویت قرار گرفتند و تا الان نیز شش کتاب ترجمه شده است.

 

گزارش | نشست علمی علم دینی؛ امکان ها و چالش ها

 

دلیل مطرح شدن علم دینی

در ادامه این نشست دکتر گلشنی با طرح این سؤال که چرا علم دینی مطرح شد؟ سخنان خود را آغاز کرده و گفت: ما یک دوره تمدن اسلامی در حدود 600 سال داشته ایم و در این دوره صحبت از علم دینی نبود زیرا علم‌شان عین دین‌شان بود و یک چتر دینی بر علم‌شان سایه افکنده بود.

نوشته های ابن سینا و ابن هیثم و دیگر دانشمندان گواه بر این است و این که این علم است و این دین مطرح نبود، تا وقتی که به قرون وسطی رسید و در این دوره هم همین فکر حاکم بود؛ در دوران جدید هم همین تفکر حاکم است و نیوتن و کبلر کارشان را عبادت می دانستند به همین جهت نیوتون وقتی کتاب مکانیک را می نویسد صریحا می گوید امیدوارم کتاب زمینه قرب الهی شود.

باید توجه داشت که عواملی سبب مطرح شدن علم دینی شده است؛ یکی پیدا شدن فلسفه های تجربه گرا بود که با لاک همزمان بود و با نیوتن شروع شد و تأکید داشت که فقط محسوسات اعتبار دارند و نیوتن هم علیرغم این که مسیحی معتقد و موحد بود ولی در کتاب مکانیک خود می گوید من هر چه می گویم ناشی از تجربه است.

هیوم و کانت و آگوست کنت جامعه شناس نیز اعتباری برای متافیزیک قائل نبودند و همزمان با کُنت، داروین آمد و همه چیز را به تجربه گرایی مربوط کرد و گفت هر چیزی که محسوس نباشد اعتبار ندارد و به همین جهت تأکید کرد که خدا هم اعتبار ندارد.

 

پیدایش مکاتب تجربه گرا

مکاتب تجربه گرا یکی پس از دیگری به وجود آمدند تا جایی که حتی به اتم هم اعتقاد نداشتند در حالی که اتم مدت ها قبل اثبات شده بود؛ مسأله دیگر این بود که علوم تجربی خیلی موفق بودند، الکتریسته کشف شد و تخصص گرایی راه افتاد و فلسفه را تحت الشعاع قرار داد تا جایی که فلسفه از محیط های علم رخت بر بست و اگر اسم کلمات فلسفی برده می‌ شد یک نوع بی احترامی بود؛ ما در دورانی که در آمریکا بودیم به خاطر داریم که در کلاس های فیزیک نمی توانستیم اسم فلسفه را بیاوریم.

اما باید توجه داشت که از نیمه قرن دوم، غرب تغییر کرد و ثانیا در جهان اسلام نیز عده ای مثل ابوالعلاء مودودی مطالبی را مطرح کردند؛ مودودی می گفت چرا در کالجی که در هند راه افتاده و اسلامی است ولی فارغ التحصیلان آن بی دین هستند؟ و تحلیل زیبایی کرد، در 1932 که مودودی این حرف ها را زد هنوز جریان فلسفه علم راه نیافتده بود.

بعدها فهمیدند که بر علوم مفروضات متافیزیکی حاکم است و تئوری که فکر می‌ کردند قطعا درست است اشتباه است بنابراین در علوم معلوم شد که این طور است، از این رو تجزیه و تحلیل کردند که علت الحاد در محیط های علمی رواج پیدا کرده چیست.

 

الحاد از علوم تجربی ناشی می‌شود

این راه هم باید بدانیم که ما نیز غافلیم که فکر می‌ کنیم که الحاد فعلی از فلسفه یا علوم انسانی آمده است و دائما در مورد اسلامی سازی علوم انسانی حرف می‌ زنند، در حالی که علوم انسانی خیلی مهم است ولی امروز الحاد از فیزیک دان و زیست شناس می‌ آید و در حوزه و دبیرستان و دانشگاه وارد می‌ شود. امروز در کلاس های درس دبیرستان صریحا خدا را رد می‌ کنند ولی در غرب درست بر خلاف زمانی که ما در غرب بودم مسأله برعکس شده است.

بنده چندی قبل در کمبریج به کتاب فروشی کلیسا رسیدم کتاب هایی دیدم که شبیه آنها در ایران دیده نمی شود و جواب ملحدان را داده اند، بنابراین بیداری عجیبی در غرب حاصل شده است و جالب این است این مسأله در حالی است که فیلسوف خداباور مهمی آن وقتی که من در غرب تحصیل می‌ کردم نبود ولی الان انجمن فیلسوفان خداباور تشکیل شده و بهترین کتاب ها و جواب شبهات توسط آنها داده می‌ شود.

 

تأکید رهبر معظم انقلاب بر توجه به شبهات

رهبر معظم انقلاب در دیدار با مدیران دفتر تبلیغات اسلامی فرمودند: دفتر تبلیغات متمرکز در جواب شبهات بشود، امیدواریم شما در این مسأله به صورت جدی وارد بشوید چراکه مسائل الحادی در کشور ما رنگ و بوی زیادی پیدا کرده است تا جایی که استاد دانشگاه تهران با تماس می گیرد و می گوید پسرم می‌ گوید خدای قادر مطلق یعنی چه؟ من این را قبول ندارم! بنابراین الان روزی است که باید اقتضائات زمان را بدانیم و مواظب مسائل روز باشیم.

غرب به این نتیجه رسیده که محیط ما را با کار فرهنگی از بین ببرد رییس اسبق ام آی سیکس انگلیس چندین سال قبل صریحا می‌ گوید: ما با فرهنگ، این ها را در 15 سال آینده چنان تغییر می دهیم که مشکلی با آنها نداشته باشیم. راه مبارزه با آنها این است که شبهات مهمی که مطرح است پاسخ داده شود.

به عقیده من راه غرب درست است که نشان دادند علم روز ناقص است تاجایی که بعدا بزرگترین فیزیک دانان می‌ گویند باید چتری بالای علم باشد که علم و اخلاق و دین را توضیح بدهد و جهان بینی دینی باشد، بنابراین به اعتقاد من  علم دینی علمی است که جهان بینی یعنی مفروضات متافیزیکی مسلم دینی بر آن حاکم باشد.

 

گزارش | نشست علمی علم دینی؛ امکان ها و چالش ها

 

علم دینی با سوء تفاهم‌هایی مواجه شده است

در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین واعظی به ایراد سخنرانی پرداخت و با طرح این مطلب که  علم دینی باید یک سوء تفاهم هایی در جامعه رو به رو شده است، گفت: بسیاری از مخالفت هایی که به آن می‌ شود برخی به علت عدم تقریر درست از مسأله علم دینی برمی گردد و گاهی دفاع غلط از علم دینی باعث سوء تفاهم و واکنش بد می‌ شود.

به نظر تقریری که دکتر گلشنی کردند معقول و منطقی و قابل دفاع از مقوله علم دینی است که خلاصه نظر ایشان این بود که بخواهیم یا نخواهیم به عنوان یک وضعیت در نزد مشتغلان به علوم طبیعی به ویژه فیزیک و کیهان شناسی، یک فراروی از اقتضائات تجربه داریم، یعنی بسیاری از کسانی که در علوم طبیعی کار می‌ کنند تا یک مرزهایی متکی به روش تجربی حرکت می‌ کنند ولی راجع به جمع بندی در مورد هستی یا کیهان شناسی یا پیدایش عالم و امور این چنینی قهرا مبانی متافیزیکی الحادی یا بعضا الهی را دخالت می‌ دهند که تجربه و علم نیست و خوشه چینی از داده های تجربی به ضمیمه آورده های متافیزکی است.

علم دینی یعنی این که شما می‌ توانید در چارچوب جهان بینی اسلامی این فراروی های از فلسفه را جهت بدهید یا مثلا در کاربری های اخلاق و دین در حوزه علم و تکنولوژی مجالاتی دارد که اگر شما اخلاق یا دین را نادیده بگیرید سمت و سوی تلاش های علمی را به سمت تخریب حیات بشر و محیط زیست می‌ برید.

 

فروکاهش علوم تجربی به علوم اسلامی نادرست است

این ها تحلیل های معقولی از علم دینی است ولی ما گاه با تحلیل های نادرست مواجه می‌ شویم که اسم آن را فروکاهش علم دینی به علوم اسلامی می‌ گذاریم؛ به عبارت دیگر برخی وقتی می‌ خواهند به علم دینی دعوت کنند کارشان فروکاستن علوم طبیعی و تجربی به علوم دینی است، یعنی می گویند: شما آن گونه که در فقه با روش اجتهادی به مبانی نقلی دین مراجعه و استنباط می‌ کنید و گزاره های دینی حوزه فقه را ارائه می دهید در علوم تجربی نیز روش تجربه و علم را کنار بگذارید و سراغ کتاب و سنت بروید و به استخراج کیهان شناسی و جهان شناسی بروید که در علوم طبیعی به دنبال آن هستند.

این مسأله بدون شک یک سوء تفاهم و رواج گونه ای اخباری گری در حوزه دانش است یعنی روش های متعارف تجربی را کنار بگذاریم؛ اما دیدیم که استاد گلشنی نیز به درست علم دینی را مساوی با این نمی داند که با سلب علوم تجربی رایج هویت متفاوتی از کاوش علمی را پیشنهاد کنیم و ایجابا مبتنی بر کتاب و سنت این کار را کنیم.

فکر می‌ کنم کسانی که علم دینی را مطرح می‌ کنند در این حوزه با دو رویکرد کلان مواجه هستند؛ یک رویکرد این است که با طرح بحث علم دینی به دنبال پی ریزی یک هویت محتوایی نوینی در حوزه علم باشیم یعنی بگوییم علم موجود یک هویت و پارادایم هایی دارد و بر اساس آن هویت، روش شناسی خاصی دارد و براساس روش شناسی، علم تولید می‌ شود.

ما گاهی در مقوله علم دینی می‌ خواهیم هویت جدیدی را سامان بدهیم، پارادایم های جدیدی تعریف کنیم و روش شناسی جدیدی پی ریزی کنیم که شخصا می‌ گویم بنده دست کم در حوزه علوم تجربی و طبیعی این رویکرد را قبول ندارم.

رویکرد دیگر این است که در واقع یک چالش و تقابلی بین علم و دین نیست، یعنی می‌ شود دین ورز بود، جهان‌بینی دینی را داشت و در عین حال اشتغالات دینی داشت و همین طور فراروی های نامعقول و نادرست و در واقع سوء استفاده های از علم برای قضاوت های فلسفی از هستی را به مقابله نشست.

ما تأکید داریم که روا نیست شما به اتکای تجربه و کاوش علمی استنتاج های الحادی از هستی داشته باشید مثل مارکسیست که همه جهان بینی خود را به عنوان فلسفه علمی مطرح می‌ کرد ما می‌ خواهیم باز کنیم که این گونه استناج ها درست نیست و فراروی های غیر منطقی و نادرست در حریم جهان شناسی  کیهان شناسی است، در حالی که می‌ توانیم بر اساس مبانی متافیزیکی دینی نظر بدهیم که با داده های علمی و تجربی نیز همساز باشد.

 

هدف ما سامان دادن هویت جدید علم بر اساس قرآن و سنت نیست

در این جا سؤالی که مطرح می شود این است که آیا می‌ خواهیم بر اساس مبانی دینی هویت علمی جدیدی را پی بریزیم؟ یعنی فلسفه اسلامی هویت ساز می‌ شود در عرصه علم؟ یا به عبارت دیگر روش تجربی را کنار می‌ گذارد و بر اساس مبانی فلسفه اسلامی و آیات قرآنی اصلا یک پارادایم در حوزه علوم طبیعی تعریف می‌ کنیم؟

این یک نگاه است که آن را قبول نداریم، بلکه می گوییم در حوزه کیهان شناسی و فیزیک و شیمی و زیست شناسی نباید با اتکای فلسفه اسلامی و جهان شناسی قرآنی یک هویت علمی جدیدی را پای ریزی کنیم ولی رویکرد دومی وجود دارد که بنده مدافع آن هستم.

یعنی وقتی می‌ گوییم علم دینی می‌ خواهیم در یک موضع استعلایی از یک افق بالاتر به تکاپوی علمی و فراروی های از تجربه نگاه کنیم و استمدادهای ناروا از برخی مبانی متافیزیکی را باز کنیم و نشان دهیم می‌ شود که بر اساس نگاه علمی می‌ توانیم به جهان نگاه کنیم و جلوی زیاده روی های علم را بگیریم.

همانطور که سیاست و قدرت سیاسی گاه از حدود و صغور خود تعدی کند و در عرصه فرهنگ و اقتصاد و دین وارد می شود علم هم این ظرفیت را دارد، کما این که در قرونی به ویژه قرن نوزدهم این مسأله اتفاق افتاد که برخی عالمان به خودشان اجازه دادند از حدود علم فراتر بروند و الحاد را بسط بدهند و به حریم دین تجاوز کنند که یک نوع تعدی از حریم علم محسوب می‌ شود و توسعه طلبی ناروای علم است.

کتاب منزلت اول آیت الله جوادی آملی در همین چارچوب است، ایشان نمی گوید علم موجود را حذف کنیم و هویت جدید بدهیم بلکه می‌ گویند اگر به طبیعت به عنوان خلقت و فعل الله نگاه کنید، اگر علم باشد یک علم دینی است؛ این نگاه می‌ خواهد جلوی تعدی های ناروا ا زحریم علم را بگیرد.

 

انواع متافیزیک در علوم انسانی و تجربی

رویکرد این است که چالش بین علم و دین را حل کنیم، به نظر بنده فضای علوم انسانی با فضای علوم تجربی متفاوت است، در قسمت علوم انسانی فضا فرق می‌ کند چون علوم انسانی به شدت ایدوئولوژیک و متأثر از متافیزیک است؛ ما دو نوع متافیزیک داریم یک نوع از مبانی علوم تجربی است مثل این که طبیعت در شرایط مساوی واکنش های یکسانی دارد یا مثلا وقتی اصل امتناع جمع نقیضین را بپذیریم می‌ توانیم کاوش علمی کنیم در غیر این صورت کار علمی امکان ندارد، بنابراین یک سری مبانی سکوی پرش علمی ما است.

نوع دوم متافیزیک جایی است که می‌ خواهیم از وادی تجربه فراروی کنیم و در مورد کلیت هستی داوری کنیم که در این جا متافیزیک الحادی یا الهی به میان می‌ آید ولی در علوم انسانی یعنی مبانی انسان شناختی، هستی شناختی و ارزش شناختی به شکل بسیار جدی در خود محتوای نظریه ها نقش دارد.

در علوم تربیتی، اجتماعی، سیاسی، علوم جامعه شناسی و شاخه های مختلف علوم انسانی حضور مستقیم انواع و اقسام محتوای متافیزیکی را در شکل دهی نظریه علمی می‌ بینید یعنی پیشران علوم انسانی دواعی است که به شدت ایدولوژیک است و جهان بینی در درون مایه نظریه ها ایفای نقش می‌ کند.

در حوزه علوم انسانی که مبتنی بر مبانی هستی شناسی و انسان شناختی حضور روشنی دارد دعوت به علم دینی در شکل و درون مایه متفاوت از علوم طبیعی است، این جا ما کارکردهای متنوع تری را از این واژه را انتظار می‌ کشیم. واژه علم دینی در علوم طبیعی و تجربی با علوم انسانی متفاوت است، چراکه در علوم انسانی یک طیف گسترده ای از کارکردها را با خود به همراه می‌ آورد.

در همه عرصه های علم انسانی اعم از توصیفی، هنجاری، نیمه بنیادی و دینی، نقش دین در هرکدام یکسان نیست برخی جاها بسیار کمرنگ است و برخی موارد پررنگ است، در برخی موارد در حوزه های علمیه علوم انسانی اسلامی تولید می‌ شود که فقه از جمله آن است و برخی جاها اصلا تولید نداریم.

 

گزارش | نشست علمی علم دینی؛ امکان ها و چالش ها

 

تقلیل علم به علوم انسانی نادرست است

در ادامه دکتر گلشنی به ایراد سخنرانی پرداخت و بیان داشت: بسیاری از مطالبی را که حاج آقای واعظی گفتند قبول داریم، بنده در مقام کاربرد علم دینی مفصلا در کتابم گفته ام؛ نباید همه علوم را به علوم اسلامی تقلیل بدهیم، برداشت ما از علم وسیع است علم نافع و غیر نافع داریم همچنانکه در قرآن می‌ گوید علم مفید و مضر داریم و تضادی بین علم و دین نیست.

من می‌ گویم رابطه علم و دین گاهی عرضی و گاهی طولی دیده می شود؛ به عقیده من علم در طول دین است و این برداشتی است که علمای تمدن اسلامی داشته اند و کار علمی یک وظیفه دینی و یک نوع عبادت است و در کنار نماز و حج قرار می گیرد هرچند یک نوع کار تجربی است و اصرار داریم که کاوش کنیم طبیعت را، بنابراین تضاد نیست بلکه یک تجربه است.

ما نمی توانیم همه چیز را بر اساس قرآن و روایات تفسیر کنیم برخی جاها روشن است که به قرآن و روایات ارتباط مستقیم وجود دارد ولی و برخی جاها اصلا از علوم تجربی رشته ای در روایات و آیات دیده نمی شود، هرچند به عقیده من این که خلقت را با طبیعت یکسان بدانیم هم کار درستی نیست.

قبول داریم فضای علوم انسانی با تجربی فرق دارد، اما نباید صرفا به اسلامی سازی علوم انسانی بچسبیم، علوم انسانی به جای خود ارزش دارد تا جایی که بنده خودم تأکید کرده ام که حتی برای دانشجویان علوم پزشکی باید مبانی علوم انسانی تدریس شود، ولی صرفا چسبیدن به علوم انسانی اشتباه است، چراکه حضور مستقیم متافیزیک را خیلی واضح در فیزیک می‌ بینیم و علوم طبیعی غرب روی علوم انسانی غرب تأثیر گذاشته است و ما نیز چون علوم انسانی را از غرب گرفته ایم بخش عمده ای از آنها غیر دینی هستند.

 

گزارش | نشست علمی علم دینی؛ امکان ها و چالش ها

 

زاویه علوم انسانی با علوم تجربی فرق دارد

حجت الاسلام والمسلمین واعظی در بخش دیگر این نشست اظهار داشت: وقتی در محیط های حوزوی و دینی بر ضروت پرداختن به علم دینی تأکید می‌ کنیم باید بدانیم که این را فقط در حوزه علوم انسانی مطرح نکنیم، ولی زاویه فرق دارد، بله ما به شدت به علوم انسانی اسلامی نیاز داریم اگر به دنبال جامعه سازی اسلامی و تکمیل و بازسازی و تمدن اسلامی هستیم؛ چون تمدن به شدت با عرصه زندگی درگیر است و شامل اقتصاد و سیاست و روابط فرهنگی و غیره می‌ شود بنابراین علوم انسانی اسلامی ضرورت پیدا می کند.

اما این که چرا در حوزه علوم طبیعی باید به علم دینی بپردازیم به خاطر سوء استفاده هایی است که از عرصه علم برای رواج الحاد و معتقدات دینی می‌ شود، بنابراین حیث صیانت از ایمان و دین است ولی آنجا یعنی اسلامی سازی علوم انسانی برای اسلامی کردن اقتصاد، سیاست، فرهنگ و آموزش و این است که جامعه متناسب با ارزش های دینی و اصول قرآنی بشود.

ما در مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی متوجه این مسأله هستیم و به همین جهت در دانشگاه باقرالعلوم(ع) رشته فلسفه فیزیک را برای اولین بار راه اندازی کردیم، چراکه دغدغه ما این بود عده ای فاضل حوزوی باشند که علوم فیزیکال را بشناسند و فراروی های فلسفی بر پایه علم را بشناسند و در مقابل استفاده های الحادی از فیزیک بایستند، اما نه خوب استقبال می‌ شود و نه اساتید خوب همکاری می‌ کنند.

در ادامه این نشست و پس از جمع بندی مطالب مطرح شده از سوی دبیر علمی و کارشناسان حاضر در نشست، محفل پرسش و پاسخ بین حاضران برگزار شد./501/241/ح

 

تهیه و تنظیم: داود جعفری

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹