به گزارش خبرنگار وسائل، «جهانی شدن» که در واقع محصول تمدن غربی است، مدت هاست به عنوان یکی از موضوعات مهم گفتوگو در محافل مختلف علم، سیاسی، فرهنگی و . . . مطرح است. اما سوال اصلی این است که آیا فقه شیعی توان ایجاد زیرساختهای یک تمدن در مقابل تمدن غربی که محصول آن جهانی شدن است را دارد یا خیر؟ اما آنچه که در این مسئله بیشتر رخ مینمایاند بعد فرهنگی و تاثیرات اجتماعی این پدیده است که نفوذ و گسترهای جهان شمول دارد. البته این بدان معنا نیست که این مسئله در دهههای مختلف با مسائل اقتصادی و سیاسی پیوند نخورده باشد، بلکه همواره زوایای گوناگون این مسئله و به هم تنیده آن را به یک موضوع کلان و البته پیچیده تبدیل کرده است.
بخش اول ـ جهانی شدن، نظریات، فرصتها و تهدیدها
۱- مفهوم جهانی شدن: جهانی شدن اصولا از یک طرف یک چارچوب مفهومی برای تبیین واقعیتهای جاری در جهان است و از طرف دیگر تبیین کننده نوعی جهان بینی و طرز فکر درباره جهان به عنوان یک کلیت واحد است بنابراین میتوان گفت جهانی شدن روندی است که متعاقب شکل گیری تمدن مدرن غرب و متعاقب انقلابهای فکری رنسانس، روشنگری و انقلاب صنعتی و شکل گیری سرمایه داری جدید در قالب طبقه بندی بوژوازی در غرب شکل گرفت.
۲- نظریات مختلف پیرامون جهانی شدن: نوع نگاه و دیدگاه صاحب نظرانی که در خصوص پدیده جهانی شدن دست به تحقیق و پژوهش زدند را میتوان در پنج محور خلاصه کرد:
۱- جهان شمولی
۲- فراقلمروگرایی
۳- گسترش وسیع مبادلات جهانی
۴- نوع گرایی
۵- تسلط لیبرالیسم
۳- جهانی شدن، فرصتها و تهدیدها: پدیده جهانی شدن، دارای موافقان و مخالفانی است. مخالفان با برشماری تهدیدهای این پدیده با آن مخالفت کرده و موافقان با رصد فرصتهای حاصل از جهانی شدن، به جانبداری از آن پرداخته اند.
بخش دوم ـ فقه شیعه و ظرفیتهای مواجهه با جهانی شدن
مفهوم فقه، اجتهاد و فقه حکومتی: لغت شناسان عرب واژه «فقه» را به مطلق «فهم ـ علم ـ ادراک» معنا کرده اند در اصطلاح نیز معنای معروف مشعور آن عبارت است از مجموعه قضایایی که کاشف از حلال و حرام و اعتبارات الهی است. اجتهاد نیز علمی است که به انگیزه استخراج شریعت از مستندات آن صورت میگیرد.
اجتهاد کارآمد و تفقه روزآمد به معنای «فهم فطرت نمون و خردنمندانه متون دینی در بستر شرایط». یا به عبارت دیگر تفقه یعنی وحی و سنت. درباره فقه حکومتی نیز دو دیدگاه نگاه فردگرایانه و نگاه اجتماعی و حکومتی وجود دارد.
ظرفیتهای موجود در فقه: اولا فقه را به سمت فقه حکومتی سوق میدهد و ثانیا در مواجهه با پدیده جهانی شدن به کار میآید که در نهایت یک الگوی کامل و تمام عیار را برای شکل گیری «تمدن اسلامی» تولید مینماید که عبارتند از: ۱- مقتضیات زمان و مکان، ۲- منطقه الفراق، ۳- مصلحت، ۴- مذاق شریعت.
نتیجه گیری
مفهوم جهانی شدن در واقع همان موج جدید مدرنیته است که در شئون مختلف به سمت جوامع گوناگون در حال حرکت است. آنچه که در روند جهانی شدن میتواند به عنوان یک فرصت مناسب در اختیار کشورهای اسلامی باشد انتقال فرهنگ غنی اسلام و معارف ناب اهل بیت است.
در این عین تهدیداتی همچون اخلال در حاکمیت به خصوص مدیریت فرهنگی، جهانی شدن بحرانهای اقتصادی، بحران هویت و ... در پی دارد، اما آنچه که مهم است استفاده از تمامی ظرفیتهای فقه و احیاء فقه حکومتی میباشد.
مقاله «ظرفیتهای فقه حکومتی برای مواجهه با جهانی سازی» نوشته حسین عندلیب است که در نشریه «گفتمان فقه حکومتی» شماره ۱، سال اول در بهار و تابستان ۹۵ انتشار یافته است./206/241/ح