vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی «پول مجازی از منظر فقه حکومتی»، سه شنبه 7 اسفند 1397 به همّت گروه اقتصاد اسلامی پایگاه فقه حکومتی وسائل در سالن جلسات خبرگزاری رسا برگزار شد؛ در این نشست علمی حجت الاسلام دکتر احمد علی یوسفی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت الاسلام مرتضی ترابی به عنوان ارائه دهنده حضور داشتند و دبیری این جلسه به عهده حجت الاسلام خوش اخلاق بود.

گزارش بخش اول و دوم این نشست که مربوط به مطالب ارائه شده از حجت الاسلام یوسفی بود، پیش‌تر منتشر شد آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح سخنان حجت الاسلام مرتضی ترابی عضو شورای استفتائات دفتر حضرت آیت الله سبحانی است:

اختلاف علما در بحث موضوع‌شناسی

در موضوع شناسی بین علما اختلاف هست و مرحوم سید یزدی (ره) در آخر عروه به این مساله پرداخته است و اجمالا دو نگاه عمده در موضوعات احکام وجود دارد. یک نگاه این است که مرجعیت از آن عرف است، اگر موضوع مربوط به موضوعات عرف عام باشد مثل غناء، تشخیص آن با عرف عام است و اگر مربوط به موضوعات تخصصی باشد، عرف خاص یا همان متخصصین تصمیم می گیرند و نظر اجتهادی دخلی در این تشخیص موضوع ندارد لذا جای تقلید نیست.

صاحب عروه همین نظر را که در آخر بحث اجتهاد و تقلید آورده اند قبول می کنند اما اکثر محققین که به عروه حاشیه زده‌اند مثل محقق بروجردی، مرحوم حکیم، محقق نائینی و مرحوم اصفهانی این نظر را قبول نفرموده‌اند و آن را دخالت در حدود فتوی و حکم شرعی دانسته‌اند چراکه تعیین حدود موضوعات نوعی فتوی و استنباط است و البته این مساله با تشخیص موضوع خارجی مثل خمر متفاوت است.

به عقیده بنده تعیین موضوعات احکام در زمان غیبت به دست مجتهد است و او برای تحلیل بهتر موضوع می تواند به عرف عام یا خاص مراجعه کند اما نظر نهایی در سعه و ضیق موضوعات احکام را او باید بدهد. این یک نکته مهم است که دوستان در بحث بررسی ارزهای رمزپایه به آن توجه نداشته‌اند.

تقسیمات موضوعات احکام

موضوعات یا حقیقت شرعیه‌اند مثل صوم و صلات یا موضوعاتی است که شارع در حدود آن تصرف نموده همچون سفر که فرموده هشت فرسخ؛ و یا موضوعات عرفیه است و موضوعات عرفیه هم یا واضح است و یا مستنبطه مثل مرگ مغزی و ... که در تشخیص حدود آن نیاز به اظهار نظر فقیه است.

تفاوت ارزهای رمزپایه با سایر پول‌ها

با توجه به این مقدمه باید بدانیم که پول دیجیتال مفهوم اعمی است که شامل پول رمز پایه و غیر رمزپایه است. پول دیجیتال رمز پایه یک مرحله جدیدی در تاریخ پول است و هدف از ایجاد بیت کوین کوتاه کردن دست سلطه جهانی بر پول به نفع بشریت است که از نظر تئوری موفق شده اما از نظر عملی متوقف بر مقبولیت مردمی است.

همچنین فرق عمده آن با سایر انواع پول این است که دست حاکمیت و قدرت مرکزی از پول را کوتاه می کند و دیگر هیچ حاکمیتی قدرت دخالت در آن را نخواهد داشت. این آزادی از قید حاکمیت جهانی بر پول، آرزوی دیرینه بشر بوده و در این مرحله از پول، این آزادی شروع شده است همانطور که یکی از بنیان‌گذاران ارزهای رمزپایه در یک مصاحبه قبل از خلق این نوع پول برای یک چنین آزادی ابراز امیدواری کرده بود.

چگونگی پیدایش ارزهای رمزپایه

وقتی که از آقای مارتین در رابطه با این پول سؤال می‌شود که شما در رابطه با این ایده چه فکر می‌کنید؟ می‌گوید: من بی گمان در رابطه با فکر عملی که واقعاً بتواند ما را به آزادی در زندگی رهنمون شود هیجان زده هستم که یک فکری شود که این پول از دست قدرت‌ها خارج شود.

پس از اینکه این را مطرح می‌کند آقای ساتوشی خالق ارزهای رمزپایه با او تماس می‌گیرد که ما می‌توانیم با مهندسی این کار را انجام دهیم. اینها گروهی تشکیل دادند و با تدوین مقاله‌ای هشت صفحه‌ای که حکم اساس‌نامه این پول را دارد کار را شروع کردند که این اتفاق در سال 2009 افتاد. چند ماه بعد این مقاله عملی می‌شود و این پول بر مبنای تکنولوژی بلاک چین به وجود می‌آید.

مبنای تکنولوژی بلاک چین بر ارزهای رمزپایه

این پول بر بستر یک تکنولوژِی به نام بلاک چین هست که می تواند صحت آن را تثبیت کند بدون نیاز به هیچ‌گونه مرکزی، لذا این تکنولوژی صرفا در رابطه با این پول نیست و اگر گسترش پیدا کند دیگر نیازی به ثبت اسناد و املاک و ثبت احوال نخواهد بود و به صورت شبکه‌ای بدون نیاز به هیچ سروری بدون هرگونه خطر و ریسکی انجام خواهد گرفت طوری که الی الابد قابل تغییر نباشد.

در رابطه با امنیت این پول می‌گویند شما قلّک‌های شیشه‌ای را در نظر بگیرید که قلّک‌ها در آن جاسازی شده و دوربین‌ها بر آن نظارت دارند و شما می‌توانید همیشه به آن دسترسی داشته باشید. خوب در این سیستم معامله صورت می‌گیرد و فرض کنید که آقای الف قرار است به آقای ب یک مقدار پول بدهد،. برای این انتقال آقای الف بدون اینکه شناخته شود با روپوشی وارد اتاق قلّک‌ها می‌شود، او کلید قلّک خودش را دارد و از قلّک خودش پولی برداشته و به قلّک آقای ب وارد می‌کند.

دستیابی به ارزهای رمزپایه از طریق حل مسائل پیچیده ریاضی

به دو صورت می‌توان در این فضا صاحب سکّه شد، یکی با استفاده از معامله و یکی هم با حلّ هر مسئله ریاضی به صورت اتوماتیک یک بلوک ثبت شده و یک سکه ایجاد می‌شود. اگر کسی بخواهد با معدن‌کاوی یک بلاک ثبت کند باید یک مسئله ریاضی حل کرده باشد وقتی که حلّ شد خود سیستم به او یک سکه می‌دهد.

لذا ثبت و نقل و انتقال این سکه ها هم کاملا در محیط مجازی روشن و قابل اطلاع است و می‌توان در لحظه از تراکنش آن ها مطلع شد اما صاحبان آن ها مشخص نیستند و فقط یک آدرس است به همراه کیف پولی که به نام آن آدرس ثبت شده است و شما می‌توانید بر اساس یک ایمیل ده‌ها کیف پول ثبت کنید.

ظرفیت بیت کوین و واحدهای زیرین آن

آقای ساتوشی پس از ایجاد این سیستم در روز بعدش یک میلیون بیت کوین ثبت می‌کند و نکته جالب اینجاست که بیت کوین بیش از 21 میلیون واحد نمی‌تواند داشته باشد و از آن فراتر نمی‌رود اما  هر بیت کوین صد هزار واحد دارد که هر واحد آن یک سوتاشی است به همین جهت این قابلیت را داراست که همه دنیا بخواهند با آن معامله کنند چون 21 میلیون ضربدر صدهزار ساتوشی عدد بسیار بالایی می‌شود.

سی و پنج درصد کل بیت کوین‌ها متعلق به پانصد آدرس است که معلوم نیست متعلق به چه افرادی است و ممکن است این پانصد آدرس متعلق به 10 نفر باشند. 

شروع بیت کوین بر اساس این است که سلطه حکومتی بر پول برداشته شود و از جهت تئوری هم موفق بوده‌اند ولی باید مقبولیت هم وجود داشته باشد. ما اگر حاکمیّت را برای انسان می‌خواهیم می‌توانیم به سمت بیت کوین مشی کنیم.

ضعف حوزه علمیه در پرداختن به مباحث ارزهای رمزپایه

متأسفانه حوزه علمیه به جهت عدم ورود علمی به این مسئله، به تعدادی از مسائل شرعی که مترتب بر بیت کوین است همچون احکام خرید و فروش، معدن کاوی و ایجاد پول های مجازی نتوانسته پاسخگو باشد.

امروز در رابطه با مالیت بیت کوین خیلی از کشورها مالیت آن را قبول کرده‌اند و قانون مالیات بر درآمد را برآن اعمال می‌کنند هرچند هنوز پول بودن آن را نپذیرفته‌اند. اما آیا ما آن را دارایی می‌دانیم یا نمی دانیم که خمس به آن تعلق بگیرد یا نه، در ادامه به این مساله خواهیم پرداخت.

نظرات برخی فقها در رابطه با مبنای مالیت در معاملات ارزهای رمزپایه

بزرگان ما همچون امام (ره)، محقق خویی (ره) و آیت الله سبحانی قیود سخت‌گیرانه شیخ انصاری (ره) را در معامله قبول نمی‌کنند و می‌فرمایند هرچه بر آن صدق مال صحیح باشد می‌تواند مبنای معامله قرار بگیرد و نیازی نیست مبیع حتما عین باشد و یا اینکه ثمن حق نباشد.

بلکه بنا به نظر متاخرین از محققین و بزرگان فقها، مال باید چهار ویژگی داشته باشد: یک) مرغوب فیه باشد و نیازی نیست منفعت داشته باشد چنانچه علامه حلی (ره) می فرمایند، دو) کمیابی نسبی داشته باشد، سه) قابل حیازت باشد و چهار) شرع مقدس منفعت غالبی آن را نهی نکرده باشد. و از طرفی پول های مجازی هر چهار خصوصیت را دارا هستند، بنابراین مال بودن آن ها مشکلی ندارد.

بررسی تطابق ارزهای رمزپایه با ماهیّت پول

امروز یکی از مشکل‌های ما در رابطه با ارزهای رمزپایه این است که برخی ارزهای رمزپایه را پول نمی‌دانند در حالی‌که این نوع پول اگر موضوع اثر باشد مشکلی ندارد. برخی آمده‌اند و قید حاکمیّت را هم در تعریف پول دخالت داده‌اند و با به وجود آمدن این پول از طرف غیرحاکمیت، تخصصا این شرط را از تعریف پول حذف می‌کند و آنچه در ماهیت پول اهمیت دارد وجود این سه شرط است: سنجه ارزش، ذخیره ارزش و وسیله مبادله بودن است. هرچه این سه خاصیت را دارا باشد پول است و دیگر نیازی نیست که قدرتی پشت آن باشد.

بررسی رابطه ایجاد ارزهای رمزپایه با حاکمیّت

اما در رابطه با اینکه آیا اصل ایجاد این نوع پول ها شرعا از اختصاصات حاکم است و آیا ایجاد این نوع پول نقض حاکمیت است می‌توان گفت: ادله‌ای را در کتاب خود بررسی کردیم از روایات، تاریخ و شواهد دیگر مبنی بر عدم اختصاص حق ضرب به حاکمیت از جمله روایت صحیحه از امام صادق (ع) که از ایشان سوال می‌کنند از کسی که سکه‌ای ضرب می‌کند که یک لایه‌ی آن از نحاس است و لایه‌ی دیگر نقره است، آیا این ضرب سکه جائز است یا نه؟ حضرت می‌فرمایند اگر تقلبی نباشد جائز است.

حضرت مرز حرمت را تقلب می‌دانند و در بیت کوین تقلبی نیست و اصلا قابلیت تقلب در آن وجود ندارد همچنین بزرگترین شاهد، عمل پیغمبر اکرم (ص)، امیرالمومنین(ع) و ائمه اطهار (ع) است که در زمان ایشان دینار رومی و ایرانی رایج بوده و اصلا ضرب پول در ممالک اسلامی نبوده است و هیچ‌وقت هم حضرات معصومین از معامله با آن‌ها نهی نفرموده‌اند و در آخر، خلق این پول‌ها هرچند در حوزه عمومی جامعه است ولی به ضرر حاکمیت نیست.

امتیازات ارزهای رمزپایه نسبت به سایر پول‌ها

یک مشکل دیرینه بشر با رواج این پول‌ها حل می‌شود و آن بازی با عیار در زمان مبادله با طلا و نقره و چاپ پول در زمان حاضر است که دولت ها با هدف تقسیم ثروت، دست به کاهش ارزش پول می‌زنند اما با ایجاد پول مجازی دست آن‌ها از این امور کوتاه می‌شود. همچنین یکی از بزرگترین امتیازات فراگیر شدن پول های مجازی کوتاه کردن دست آمریکا و سلطه جهانی از سرمایه‌های جهانی و ضربه به اقتصاد نظام سرمایه‌داری است.

احتیاط در استفاده از بیت کوین

نکته مهم در ارزهای رمزپایه این است که در بین ارزهای رمزپایه در رابطه با بیت کوین باید با احتیاط عمل کنیم چون اولا 17 میلیون بیت کوین از 21 میلیون استخراج شده، 35 درصد از آن در اختیار پانصد حساب است که ممکن است متعلق به یک یا چند نفر محدود مثل سازمان اطلاعات آمریکا CIA باشد و اگر این ارز را تقویت کنیم و به دنبال آن باشیم ممکن است اقتصاد و سرمایه خود را در اختیار افراد نامعلوم قرار دهیم اما خودمان باید به دنبال ارز‌های رمز پایه باشیم و چه مبارک است که حوزه در این زمینه ورود کند./200/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز