نمی دانم امروز چه خبر بود که گل فروشیها و شیرینی فروشیها شلوغ بودند تا حدی که به خاطر این شلوغی صف تشکیل شده بود و با اینکه ساعت ۲۲ شب است این شلوغیها و صفها همچنان ادامه دارد...
زن: شاید امشب شب میلاد و شب جشن و سرور است، اما تا جائی که یادم هست امروز و امشب تولد هیچکدام از معصومین (ع) نبوده است؛ آری امروز ولنتاین بود پس گل و شیرینی من چی شد؟
مرد با چهرهای متعجب به همسر خود نگاه کرد و گفت: ولنتاین یعنی چه؟ مگر چه مناسبتی است که نماد آن گل و شیرینی است؟
زن با لبخندی گفت: ولنتاین به معنای روز عشق است البته غربی است و تناسب و سنخیتی با فرهنگ ما ندارد....، اما اینکه چرا چهره شهر ما در این روز متفاوت میشود؟ پرسشی است که میتوان درباره آن اندیشید که چطور این فرهنگ اروپائی و غربی در اندیشه و باورهای مردم ما رسوخ کرده است و تب ابراز محبت و عشق را در جامعه در یک روز به خصوص ایجاد میکند؟
در سالهای اخیر با ورود مدرنیته و گسترش روز افزون شبکههای مجازی مدلهای جدیدی از شادی و ابراز محبت و عشق در بین نوجوانان و جوانان و به دنبال آن خانوادهها و حتی بزرگسالان شکل گرفته است که پیامدهای این شیوههای نوین گاه آسیبهای اجتماعی جدی را به دنبال دارد.
از آن جمله میتوان به برگزاری مراسمات و مهمانیهایی اشاره کرد که همراه با رقص، آواز و موسیقیهای مبتذل است و رشد قارچ گونه این شیوههای جدید در پیکره آداب و رسومها و مناسبات اجتماعی در واقع زنگ خطری است که سبب ترویج لودگی و ولنگاریهای اجتماعی در سطحی میشود که نمیتوان آن را کنترل و یا حتی مانعی برای آن شد.
آیا جامعه از فقر شادی و نشاط رنج میبرد؟
از جمله دلایلی که میتوان درباره روی آوردن جوانان به شادیهای مصنوعی مانند رقص، آواز و موسیقیهای مبتذل در دوران معاصر اشاره کرد در واقع تنهائی و گوشه گیری و عزلت آنان در درون خانواده است این زندگی ماشینی به نام تکنولوژی بسیاری از آداب و رسومهای قدیمی و در عین حال شادی انگیز و با نشاط ایرانیان را از یادها برده است.
حتی میتوان ادعا کرد که آنها را نابود ساخته است از دوران کودکی ام یادم است که همه خانواده پدری و مادری در یک محله ساکن بودند و هر هفته دورهمیها و شب نشینی هائی با حضور بزرگترها و اعضای فامیل در منزل یکی از اقوام برپا بود که بهانه این نشستها گاه جلسات مذهبی و گاه تماشای یک فیلم و یا فراهم سازی مقدمات عروسی و یا عزای درون فامیلی بود.
در این دورهمیها خردسالان، بانوان، مردان، پدربزرگ و مادربزرگها هر کدام به سهم خودشان برای شروع هفته نو انرژی کسب میکردند و این نزدیکی اعضای فامیل لبخند و شادی حقیقی را برای جمع به ارمغان داشت و آنچه که امروز از آن دوران در ذهنم باقی مانده است خاطرات شیرین کودکی و دست نوازش پدربزرگ و مادربزرگ و عمو و بازیهای کودکانه است.
شادی در گذشته
متأسفانه در شرایط فعلی برای نسل نو در این منازل آپارتمانی دیگر جائی برای بازیهای کودکانه و دورهمیهای فامیلی نمانده است و یا بهانه مشکلات اقتصادی سدی در برابر همه تبادلات عاطفی درون فامیلی است.
به همین دلیل با کوچکترین جرقهای از نماد شادی و عشق، ما شاهد دگرگونی در فرهنگ خودی شده ایم که نه تنها دستاوردی برای ما نداشته است بلکه گاه آنچنان سبب ابتذال و سقوط جوانان میشود که مسیر تباهی را به جای رشد و موفقیت انتخاب میکنند.
امروز به جای بازیهایی مانند هفت سنگ، لیلی و گل یا پوچ و ... اکثر افراد سر در گوشی موبایل دارند و بازیهای موبایلی را انتخاب کرده اند که این انتخاب نادرست نیز مشکل دیگری است که سبب ترویج انزوا و گوشه گیری افراد و بعضا فرار از دروهمیهای و جمعها میشود که آسیب زا است.
آیا رقص و آواز تنها راه شادی است؟
پیامدهایی منفی این شادیهای مصنوعی ما را بر آن داشت که با نگاهی به نظر اسلام درباره رقص و شادی و سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) به کنکاشی نو از دریچهای دیگر در دوران معاصر نسبت به این پدیده در حال رشد داشته باشیم تا دلایل این انتخاب اجتماعی قبیح بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.
پیامبر (ص) ضمن حدیثی فرمودهاند: «… العَیْنَانِ زِنَاهُمَا النَّظَرُ…» مسلم است که حرکات زن و پسر رقصنده در هنگام رقص باعث تحریک غرایز شهوانی گردیده تماشاکننده را اغوا میکند و بر فساد میکشاند.
در واقع آنچه که سبب نکوهش رقص شده است پیامدهای زشت و زننده بعد از آن است که رقص مقدمه این اعمال میشود وگرنه رقصهای بومی ایرانیان در جشنهای عروسی و مراسمات شادی با چارچوب بوده است که بدون استفاده از وسایل لهو و لعب زمینهای برای فساد ایجاد نکرده اند.
همچنان از پیامبر بزرگوار اسلام (ص) حدیثی به روایت ابی هریره منقول است که ایشان زنهای رقصندهای را که با لباسهای نازک وجود خود را برای مردم ظاهر ساخته و نمایش میدهند، مویهای سر خود را به اشکال برانگیزنده و جالبی و درمیآورند و با رقصیدن و نمایش حرکات موزون، نظر جوانان را به خود جلب مینمایند و وسیلۀ اغوایشان میگردند و از این طریق جامعه را به فساد میکشانند، به عذاب خداوند وعده دادند و از اهل دوزخ معرفی داشتهاند، چنانچه فرمودهاند: «صِنْفَانِ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لَمْ أَرَهُمَا قَوْمٌ مَعَهُمْ سِیَاطٌ کَأَذْنَابِ الْبَقَرِ یَضْرِبُونَ بِهَا النَّاسَ وَنِسَاءٌ کَاسِیَاتٌ عَارِیَاتٌ مُمِیلاَتٌ مَائِلاَتٌ رُءُوسُهُنَّ کَأَسْنِمَةِ الْبُخْتِ الْمَائِلَةِ لاَ یَدْخُلْنَ الْجَنَّةَ وَلاَ یَجِدْنَ رِیحَهَا وَإِنَّ رِیحَهَا لَیُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ کَذَا وَکَذَا».
متوسل شدن به تحریک شهوت بدون چاره اندیشی برای پاسخ همان ابتذال است
دربارۀ کارهای غیر مطلوب که فایدهای را دربر نداشته باشد، پیامبر (ص) با این فرمایش ما را برحذر میدارند: «مِنْ حُسْنِ إسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لَا یَعْنِیهِ».
از جمله دلایلی که سبب نهی شدن رقص از سوی پیامبر (ص) شده است این است که در واقع انسان موجودی هدفمند آفریده شده است و بهره مندی او از عقل و احساس که به وسیله کتاب و رسل به سمت هدایت است در جهت داشتن همین زندگی هدف مدار است که گاه حرکات و اعمال ناشایست و بدون سود و منفعت سبب تغییر جهت او از مسیر درست برای تعالی است و بیهوده زیستن در همه ادیان الهی نهی شده است از طرفی نیاز جنسی به عنوان یک موضوع فطری در وجود آدمی است و نمیتوان منکر آن شد البته پاسخگویی و برآوردن این نیاز و در نهایت کنترل آن به شکل مطولب وجود دارد، اما متوسل شدن به تحریک شهوت بدون چاره اندیشی برای پاسخ همان ابتذال است.
فتواهای چندگانه مراجع درباره رقص
رقصیدن زن برای شوهر
سؤال: رقص زن در برابر شوهر چه حکمی دارد؟
پاسخ: حضرات آیات مکارمشیرازی و فاضللنکرانی میفرمایند: «جایز است.» و آیتالله خامنهای تأکید میکنند: «اگر رقص زن برای شوهر یا بر عکس، همراه ارتکاب حرامی (مانند موسیقی) نباشد، اشکال ندارد.»، اما آیتالله بهجت برخلاف سایرین معتقدند که: «اشکال دارد.»
رقصیدن زن برای زن و مرد برای مرد
سؤال: حکم رقصیدن زنان برای زنان و مردان برای مردان چیست؟
پاسخ: حضرات آیات بهجت، وحیدخراسانی و سیستانی معتقدند که «رقص زن براى زنان و مرد براى مردان بنابر احتیاط واجب جایز نیست.» آیتالله فاضللنکرانی در توضیح این مطلب میفرماید: «بهطورکلى رقص نوعاً منشأ فساد و از بین رفتن حیاء است و احتیاط در ترک رقص و عدم حضور در مجلس رقص است.» همینطور آیتالله نوریهمدانی نیز این عمل را دارای اشکال میدانند.
اما در مقابل، آیتالله خامنهای در اینباره میفرمایند: «دیدن رقص زن برای زن و مرد برای مرد در صورتیکه مقدمات حرامی نداشته باشد، اشکالی ندارد.» آیتالله تبریزی نیز در همین راستا میفرمایند: «رقص زن بـرای زنـان در مجالس عروسی و مثل آن، چنانچه در معرض نگاه نامحرم نبوده و مشتمل بر حرام دیگری مثل موسیقی لهوی و غیر آن نباشد، مانعی ندارد.»
رقصیدن زن برای خودش
سؤال: رقصیدن فرد در تنهایی یا جلوی آیینه چه حکمی دارد؟
پاسخ: آیتالله سیستانی میفرمایند: «به احتیاط واجب جایز نیست.»
شرکت در مجالس رقص
سؤال: حکم نشستن زنان در تالارها و در چنین مجالسى چگونه است؟
پاسخ: آیتالله فاضللنکرانی میفرمایند: «احتیاط در عدم حضور در مجلس رقص است.» آیتالله بهجت نیز معتقدند: «در صورتىکه اگر جمع نشوند نمىخوانند و نمىرقصند؛ پس جمعشدنشان کمک بر این عمل است و اگر این عمل حرام است، کمک به آن هم، کمک بر گناه است.»
بنابر آنچه که در موارد فوق گفته شد این موضوع به خوبی روشن است که رقصیدن زنان در معابر و خیابانها و در جلوی چشمان نامحرم امری نکوهیده است چراکه امکان ایجاد فساد و رواج ولنگاری را در جامعه به همراه دارد که سبب از هم پاشیدگی خانواده و از بین رفتن حریمهای شخصی و روابط اجتماعی سالم میشود.
رقص و شادی در غرب
برخی از نگاههای غربی به این موضوع اصرار دارند که یکی از راههای شادی رقص و آواز و موسیقیهای مبتذل و اختلاط زن و مرد در فضاهائی بدون چارچوب است که نسبت به این ادعا میتوان گفت که این درمان مقطعی و تسکین زود گذر برای شادیهای غیر واقعی است و برای افرادی مناسب است که میخواهند خودشان را گول بزنند و برای فرار از کاستیها و گاه مشکلات اجتماعی و درون شخصیتی به سمت این انتخابها میروند و این رفتارها تظاهر به شادی است نه خود شادی.
اینکه افراد جامعه به هر مناسبت غربی بهانهای برای شادی و رقص پیدا میکنند و در عین حال اقدام به برگزاری مراسمها و جشن هائی با شیوه غربی دارند دردناک است چراکه نشان دهنده فاصله گیری جامعه از فرهنگ خودی است و از طرف دیگر از این واقعیت حکایت دارد که مروجان فرهنگ اسلامی برای تبلیغ شیوههای شادی و زیست پاک بدون متوسل شدن به ابزار گناه کم کاری کرده اند و یا نتوانسته اند در راستای تبلیغ زندگی مؤمنانه توام با شادی تبیین مناسب و به جائی داشته باشند.
شادی واقعی
در واقع برای رسیدن به شادی واقعی در شرایط فعلی نیاز است تا نهاد خانواده بیشتر از هر زمانی دیگری به شکل پویا و فعال وارد این عرصه شود چراکه همه نیازهای اعضای خانواده در سنین و ردههای مختلف سنی با یکدیگر متفاوت است و در عین حال دختر بچه و پسر بچه خردسال به دنبال بازی با پدر و همسالان و همجنسان خود است و نوجوان دختر و پسر در کنار دوستی با پدر و مادر در فضای مدرسه و دانشگاه و جامعه قرار میگیرد و برداشتهای متنوع از رفتارها و انـتخابهای چندگانه دارد که اگر خط قرمزهای درون خانوادگی مشخص و با زبان محبت برای نوجوان نهادینه شده باشد در نهایت انتخابی منطقی و عاقلانه با حفظ چارچوبهای خانوادگی خواهد داشت و در عین حال پدر و مادر در روابط دوگانه به عنوان روابط همسری باید تلاش کنند که ضمن توجه به روحیات و علاقه مندیهای طرفینی، در کنار برآورده سازی نیازهای زوجیتی بتوانند مثلث پدر و مادر و فرزندی شکل داده که مهمترین اضلاع این مثلث اعتمادسازی اعضای خانواده، توجه به سرگرمیها و فراغتها و شادیها و در عین حال رشد و تکامل همه جانبه این سه ضلع است.
قرار نیست در روابط درون خانوادگی فقط یک ضلع رشد و پویائی داشته باشد و بقیه اضلاع متوقف شوند چراکه ساکن ماندن هر کدام از این اضلاع سبب عقب افتادگی و در نهایت فاصله فکری و اعتقادی و اخلاقی با سایر اعضای خانواده خواهد شد که آسیب هائی غیر قابل جبران را به دنبال خواهد داشت.
کلام آخر: شادی میتواند در یک کار گروهی و دسته جمعی با دوستان در قالبهای هنری و تفریحی شکل بگیرد که بیشتر متناسب با نوجوانان و جوانان است البته بهترین شادی درونی زمانی حاصل میشود که این امر با معنویت گره بخورد در واقع ایمان به پروردگار سبب آرامش و آسایش انسان میشود.
نمیتوان عبادت را با چماق و اجبار تجویز کرد
از طرفی نمیتوان عبادت را با چماق و اجبار تجویز کرد، اما ارائه راهکارهای نشاط آور مانند دغدغه کمک به همنوع، تشکیل گروههای همسال تفریح سالم در مراوده با افرادی که از سوی جوانان مورد پسند هستند و در عین آشنائی با دین و سیره پیامبر (ص) با ابزارهای نوین ارتباط گیری با جوانان و نوجوانان و نحوه اثرگذاری مسلط باشند که بتوانند در همین گروههای همسال به شادی و تفریح هدفمند پرداخته شود از انتخابهای صحیح برای شادی سالم و هدفدار است. در واقع جامعه امروز ما که با مدرنیته آمیخته شده است نیازمند گزینههای جدیدی از اشکال و اقسام متنوع از شادی برای سنین متفاوت با حفظ چارچوبهای دین مداری است./102/241/ح
یادداشت از: فاطمه ترزفان