vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، کرسی آزاد اندیشی با عنوان «مشورت با خود، رویکردی  تازه در مهارت حل مسأله» چهارشنبه 10 بهمن 97، با ارائه حجت الاسلام محمدرضا آتشین صدف استاد حوزه و دانشگاه  و نقد حجت الاسلام محمد علی جمشیدی مدیر مرکز مشاوره صدرا، در پژوهشکده سبک زندگی اسلامی قم برگزار شد.

لزوم مشورت و مشاوره

در ابتدای نشست حجت الاسلام آتشین صدف اظهار داشت: یکی از راهکارهایی که در مهارت حل مسأله هم در منابع اسلامی و هم در منابع غیر اسلامی پیشنهاد شده است این است که در چالش‌ها و مشکلات مختلف زندگی، با انسان‌های متعدد مشورت کنیم.

در این راستا، انسان به هدف استفاده از دانش و تجربه دیگران می رسد و به این طریق اطمینان راهکار و راه حل ارائه شده بالا می رود و محصول این مشورت این است که ما اطمینان خاطر پیدا می کنیم که در مسیر درست حرکت می کنیم.

شرایط گوناگون و متعددی برای مشاور و مشاوره دهنده، و نیز چارچوب‌های مشخصی برای مشورت کننده در خلال مشاوره، بیان شده است. در زمانه ما مشورت کردن کار بسیار مشکلی است به این دلیل که مشاوری که تمام شرایط را دارا باشد به راحتی در دسترس نیست.

در آموزه های دینی ما برای مشاور شرایط متعددی از جمله دین داری، راز داری، با تقوا بودن، صادق بودن، ترسو نبودن و داشتن اطلاعات کافی در موضوع مورد نظر بیان شده است.

پیدا کردن افراد با شرایط خاص بسیار مشکل است به همین دلیل افراد نیازمند به مشاوره یا قید مشاوره را می زنند یا با افرادی که فاقد شرایط مشاور هستند مشاوره می کنند به همین دلیل مشورت ایده آل اتفاق نمی افتد.

ایده مشورت با خود

ایده و پیشنهاد بنده این است که خودمان نقش مشاوره را برای خودمان ایفا کنیم. از آنجا که یکی از دلائل و فوائد مشورت کردن این است که در اثر مشورت کردن با افراد متعدد که نگاه‌ها و اطلاعات متفاوتی دارند از تجربیات دیگران استفاده کنیم، با این روش خود مشورتی ما با ابعاد گوناگون از یک مسأله آشنا می شویم.

باید گفت که مشورت با خود حدیث نفس نیست و ما با تمرین این مهارت را در خودمان به وجود می آوریم که بتوانیم ابعاد مختلف یک مسأله را مورد بررسی قرار بدهیم. در حالی که اگر مشورت نکنیم این تجربیات و اطلاعات در اختیار ما قرار نمی گیرد.

مثلا ممکن است من انسان بدبینی باشم وقتی با یک مشاور صحبت می کنم چه بسا او انسان خوش بینی باشد و خوش بینی او باعث شود که برخی از ابعاد پنهان مسأله برای من آشکار شود.

یا اینکه من انسان احساساتی باشم و در تصمیمات من بعد احساسی و عاطفی برجسته باشد ولی وقتی با یک نفر دیگر مشورت می کنم چه بسا او انسان منطقی و عقلانی باشد و عقلانیت او بتواند ابعاد دیگری از مسأله را برای من روشن کند.

همچنین ممکن است در شرایط عادی من به دنبال راهکارهای خلاقانه نباشم وقتی با یک انسان خلاق مشورت می کنم راهکارهای خلاقانه‌ای برای من روشن شود.

سوال من این است که آیا می شود من همین نقش ها را برای خودم بازی کنم؟ و دغدغه پیدا کردن یک مشاور با شرایط خاص را نداشته باشم؟

امیرالمومنین(ع) می فرماید« اگر در روزگاری زندگی می کنی که صلاح غلبه دارد اگر به کسی گمان بد بردی در حق او جفا کرده ای و اگر در زمانه‌ای زندگی می کنی که فساد غلبه دارد اگر به کسی گمان نیک بردی شما فریب خورده‌اید»( حکمت 114 نهج البلاغه). امروزه و در زمانه ما فساد غلبه دارد.

ما در حالت عادی و با همین توانایی‌ها نمی توانیم  مشکلات خود را حل کنیم حداکثر چیزی که اتفاق می افتد حدیث نفس و صحبت با خود است. البته مشورت با خود حدیث نفس نیست بلکه ما با تمرین این مهارت را در خودمان به وجود می آوریم که بتوانیم ابعاد مختلف یک مسأله را مورد بررسی قرار بدهیم.

بررسی دو دیدگاه روانشناسی در باب مشاوره

استرنبرگ 13 سبک تفکر را مورد بررسی قرار داده است؛ سبک قانون گذاری، سبک ارزیابانه، سبک سلسله مراتبی، سبک الیگارشی و . . . ، وقتی من با خودم مشورت می کنم از یکی از این سبک‌ها استفاده می کنم.

اگر من این سبک‌ها را بیاموزم در هنگام تفکر در مورد یک موضوع از سبکی که آموخته‌ام استفاده می کنم و با این ترتیب می توانم نقش یک مشاور را برای خودم ایفا کنم.

دکتر ادوارد دوبونو یک ایده به نام کلاه تفکر دارد (six hats thinking)، در یک سازمان وقتی دور یک میز می نشینند و در یک موضوعی می خواهند هم فکری کنند و تصمیمی بگیرند 6 کلاه با 6 رنگ مورد استفاده اعضا قرار می گیرد که هر رنگ نماد یک تفکر است.

صاحب کلاه سفید فقط اطلاعات و داده‌ها را بیان می کند، صاحب کلاه قرمز فرضیه‌های احساسی و عاطفی را بیان می کند، صاحب کلاه مشکی نگاه منفی به موضوع دارد.

صاحب کلاه زرد نگاه مثبت دارد، کلاه سبز نگاه خلاقانه و در نهایت صاحب کلاه آبی جمع بندی و سازماندهی نظرات مختلف را بر عهده دارد. ماحصل این بحث این است که من می توانم همه این نقش ها را به صورت مدیریت شده برای خودم ایفا کنم.

توجه به مشورت در دین

حجت الاسلام جمشیدی بر اساس گزارش وسائل، در ادامه به نقد سخنان حجت الاسلام آتشین صدف پرداخت و گفت: هر انسانی نیاز به انتخاب و حل مسأله دارد و انسانیت هر انسان به اندازه انتخاب‌های او است.

در طول تاریخ انسان‌های زیادی بوده اند که به خاطر انتخاب‌هایشان عاقبت به شر شده اند و تعبیر قرآن هم در مورد این افراد این است،« لهم قلوب لا یفقهون بها»، که اشاره به انتخاب‌های بدون تفکر دارد.

بحث حل مسأله یکی از کاربردی‌ترین مهارت‌های زندگی است. بخش عمده‌ای از مهارت‌های زندگی مربوط به مهارت‌های فکری است و این مهارت‌ها به سه دسته تقسیم می شوند.

یک دسته مهارت‌های مربوط به مدیریت هیجانات است دسته دوم مربوط به مهارت‌های رفتاری است و دسته سوم هم مربوط به بعد اندیشه و باور و فکر است. در این بعد سوم مهارت‌هایی مثل مهارت حل مسأله وجود دارد.

همه این مهارت‌ها ریشه در خودآگاهی دارد و در دین اسلام بر این مسأله تاکید بسیار شده است، امیر المومنین (ع) می فرماید: «رحم اله امرا علم من این و فی این و الی این». خودآگاهی وسیله پیمودن مسیر از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است.

تفکر نقاد و مهارت خلاقیت از مهارت‌های فکری است. در دل مهارت حل مسأله خودآگاهی وجود دارد. الآن مسأله مشورت با خود در راس امور است و تقریبا همه این کار را می کنند چرا ما باید اسم آن را عوض کنیم. موید دیگری بر این مطلب این بیان امیر المومنین(ع) است که می فرماید:« من عرف نفسه جلّ امره».

یکی از راهکارهای حل مسأله خودآگاهی است اینکه هر لحظه از زندگی بفهمی چه کاره هستی، و چه کاری می خواهی انجام بدهی و در نهایت اصل مسأله تغییر خود انسان است. و این یک ارزش است که نزدیک 14 قرن است که در دین ما مورد توجه قرار گرفته است و عنوان آن محاسبه نفس است.

موید این مطلب روایت امیر المومنین(ع) است که می فرماید:« ان المومن لا یصبح و لا یمسی الا نفسه مظنون عنده». و نیز حضرت در جای دیگری هم می فرماید:« معرفة النفس انفع المعارف».

مشورت با خود می تواند با الفاظ دیگری هم بیان شود باید حل مسأله را در مبحث خودآگاهی بیان کنیم و یا در فضای دینی در محاسبه نفس بیان کنیم. مسأله دیگر این است که مشاوره بین الاثنینی است و نمی توان گفت که انسان با خود مشورت می کند.  

روایت دیگری از امام صادق (ع) وارد شده است که می فرماید:« ان المشورة کانت بحدودها، فمن عرف بحدودها و الا کانت مضرته علی المشیر اکثر من منفعتها له». یعنی مشورت و مشاوره گرفتن حدود و موازینی دارد که اگر رعایت نشود ضرر آن بیشتر از نفع آن است.

پیشنهاد من این است که از تفکر خلاق استفاده کنیم و در این موضوع می توان از آموزه های دینی استفاده کرد و از واژه خود مشورتی استفاده نکنیم می توان این را در قالب خودآگاهی گنجاند. باید در شرایط این مسأله، صبر و خویشتن داری مطرح شود و از تعصب دوری کنیم تا بتوانیم مسأله را از زوایای مختلف ببینیم./604/422/ح

تهیه و تنظیم: کاظم محدثی