به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی و مصاحبه نخبگانی ضعف مرجعیت و حضور قرآن کریم در فرهنگ عمومی و تخصصی با عنوان «روشها و آسیبهای تأثیرقرآن بر فرهنگ عامه» ۸ بهمن ماه با حضور دکتر محسن معینی، عضو هیأت علمی دانشنامه جهان اسلام برگزار شد. پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در اتاق جلسات این دفتر این نشست را برگزار کرد.
معینی در این نشست به بررسی حضور قهری و ناگزیر قرآن در فرهنگ عامه و بیان کلیات این فرهنگ و همچنین آسیب ها، موانع و راهکارها پرداخت، گفت: معادل مثلهایی که به زبان قرآنی است، در زبان فارسی نیز به فراوانی دیده میشود.
از طرفی درباره دیگر موضوعاتی که میتوان درباره حضور قرآن کار کرد مسأله چیستانها است؛ چیستانهای قرآنی در بین مردم وجود دارد و اینجا این پرسش مطرح میشود که آیا درباره آیات چیستانی کار شده است که رواج پیدا کند.
متلگها درفرهنگ عامه به فراوانی رایج است، اما متلگ قرآنی نداریم؛ ممکن است متلگها و شوخیهایی در بین عامه مردم به کار رود که ریشه قرآنی داشته باشد؛ برخی از لطیفهها نیز اینگونه هستند البته درباره لطیفهها کارکردن دشوار است. روی این مطالب هنوز کارنشده است.
امروزه کتابهایی با عناوین خواص آیات و سورههای قرآن مورد استقبال قرار میگیرد؛ از این نمونه کتابهای پرفروش میتوان به گنجهای معنوی اشاره کرد که با باورهای مردم ارتباط دارد. نیاز است تا تحلیل روانشناسی و جامعه شناسی درباره دلایل پرفروشی این کتاب انجام شود.
بازخوانی نحوه بهره مندی مردم از قرآن در فرهنگ عامه
از طرفی یکی از آسیب هائی که در این راستا وجود دارد این امراست که در برخی موارد سفارش شده است که با خواندن بعضی آیات افراد به حاجات خود میرسند و پس از اینکه این هدف حاصل نشود در واقع آسیب ایجاد میشود و اینگونه موارد باید عالمانه بحث بشود.
اینجا این پرسش مطرح میشود که آیا دست بردن به اعتقادات مردم در این زمینه درست است یا نه و برای اینکه از آسیبها در راستای بهره گیری مردم از قرآن در فرهنگ عمومی کاسته شود بهتر آن است که نحوه بهره مندی مردم از قرآن در زندگی روزمره مورد بازخوانی قرار بگیرد.
تاثیر و حضور قرآن را میتوان در شعر و ادبیات فارسی، قصه ها، ترانه ها، مثل ها، چیستان ها، شوخی ها، ترانهها و لالایی ها، اذکار و ادعیه و طلسمها که تمامی مظاهر بیرونی فرهنگ عامه هستند، میتوان جستوجو کرد و از طرفی ثبت و ضبط زمان تولد کودک در پشت جلد قرآن و نامگذاری کودک با استفاده از قرآن از جمله دیگر مواردی هستند که در فرهنگ عامه مورد استفاده قرار میگیرد و از قدیم این کار رایج بوده است.
برخی اسامی مانند مبینا و آتنا از قرآن برای دختران استخراج شده است که امروز بسیاری از دختران به این نامها هستند و ما در بحث حضور قرآن در جامعه از تولد فرزند تا زمان مرگ با این بهره مندی مواجه هستیم.
حتی موقع حرکت مسافر و ازدواج آینه و قرآن می گیرند و در منزل جدید نخستین چیزی که برده میشود قرآن است. استخاره با قرآن یک کار فرهنگ عمومی است و باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد که چه فعالیتهای دیگری باید انجام شود که قرآن حضور پررنگ تری در فرهنگ عامه مردم داشته باشد.
خارج شدن تذکر بودن قرآن در مجالس ختم قرآن
یکی از موارد دیگر که قرآن نقش جدی در بین مردم دارد در شبهای احیا و مجلس ختم قرآن است که میتواند نقش بسیاری در آشنایی با قرآن داشته باشد، اما در حال حاضر این مجالس از هدف اصلی که همان تذکر بودن قرآن است، خارج شده اند.
در برخی مواقع قاری فقط برای خودش قرآن میخواند و افراد شرکت کننده مشغول خوردن هستند و به قاری توجهی ندارند و متأسفانه مجالس ختم قرآن ما از اثر و تأثیرگذاری خود خارج شده است.
رسانهها در این دوران مدرن چطور قرآن را در متن جامعه وارد سازند؟
ماشین نوشتههای قرآنی از جمله دیگر مصادیق حضور قرآن در فرهنگ عامه است و این پرسش مطرح است که آیا شایسته است یک پیام قرآنی بر روی ماشینها نوشته شود.
از اول انقلاب شعارهایی داریم که ریشه قرآنی دارد و شعارهایی که در طول انقلاب از آیات قرآنی به عنوان شعارهای سیاسی و مناسبتهای مختلف استفاده کرده اند و همین کلمه «ایام الله» که روزهای خاص نامیده شده اند ریشه قرآنی دارد.
به کارگیری آیات به صورت هدفمند در فرهنگ عامه اثرگذار است
کاشیهای سردرب منازل بعضا با آیات قرآنی تزیین می شوند؛ عباراتی همچون «هذا من فضل رب» که قرآنی نیست، اما مورد استفاده مردم قرار میگیرد و همچنین عبارت قرآنی «یدالله فوق ایدیهم» را در میان این نقش و نگارها مشاهده می کنیم. باید بررسی شود که بر چه اساسی این آیات قرآنی بر سر درب منزل نوشته میشود.
برخی نامگذاریها که بسیار زیباست از جمله آنها عبارت «فِیهَا کُتُبٌ قَیِّمَةٌ»است که در آستان قدس مناسبت دارد و در سر درب مدرسهای در تهران آیه «فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا» را نوشته است که مناسبت دارد.
برخی آیاتی که در مکان های مختلف نوشته می شود، مناسبت ندارد؛ اگر با ذوق برخی از این نامها بر سردرب منازل و ادارات نوشته شود شاید تأثیر مناسبتر و بهتری داشته باشد تا اینکه آیهای بدون دلیل نوشته شود.
فیلمنامههای جدی قرآنی هنوز کار نشده است
بحث هنر به طور اعم شامل بحث خوشنویسی قرآنی است که سال هاست که در مجامع مختلف مورد استفاده قرار میگیرد و در همین راستا حتی جشنواره خوشنویسی بسم الله برگزارشد وخوشنویسان مختلف قرآن را به صورت کامل خوشنویسی کرده اند و برخی به روش عثمان طه قرآن را به شکل دقیق صفحه بندی کردند.
در سینما هنوز کار مکتوب جدی دیده نشده است و در زبان فارسی کمتر به آن پرداخته شده است. به جز سریالهای محدودی، فیلمنامههای جدی قرآنی هنوز کار نشده است. فیلمنامههای کاملا قرآنی با فیلمنامههایی که مضمون قرآنی دارند، متفاوت است و به عنوان مثال فیلمی با نفی دزدی ساخته میشود که از آیات قرآنی هم استفاده نمیشود، تأثیر بیشتری دارد.
فیلمنامههای کاملا قرآنی در سالهای اخیر اندک و انگشت شمار است و یکی از عرصههایی که حضور قرآن کمتر مشاهده میشود و کم کاری حوزه و مجامع دینی در این عرصه مشهود است در فیلمنامههای قرآنی است.
بزرگترین رسانه تأثیرگذار در جامعه صدا و سیما و رادیو است؛ بسیاری از خانوادههای مذهبی امروزه از طریق این رادیو با قرآن انس میگیرند؛ تلویزیون هم شبکه قرآن دارد و جدای از آن، مطالب قرآنی در شبکههای مختلف قرآنی پخش میشود.
آیا ارائه مطالب فراوان قرآنی باعث میشود که مردم قرآنی شوند؟
اگر وارد مسائل اجتماعی، روانشناسی و سیاسی تأثیر قرآن از طریق رادیو وتلویزیون شویم در واقع بحث چالشی است که آیا حضور و ارائه مطالب قرآنی از طریق رادیو و تلویزیون و بمباران مطالب قرآنی صریح آیا باعث میشود که مردم قرآنی شوند و آیا این امر تأثیر مثبت در جامعه دارد و باعث شده است که مردم ارتباط بیشتری با قرآن بگیرند؟
آیا یک خانواده امروزی بدون آشنایی قبلی میتواند از طریق رادیو قرآن با قرآن آشنا شوند؟ رادیو قرآن برای کسانی مفید است که آشنائی اجمالی با قرآن دارند، اما برای افرادی که این آشنائی را ندارند و میخواهند جذب شوند، در واقع شبکه قرآن و سایر برنامههای صدا و سیما جذابیت جذب جوانان را در این راستا ندارند.
کارهای تکراری در مسیر جذب به قرآن در این چهل سال تأثیری نداشته است
کارهای تکراری در مسیر جذب به قرآن در این چهل سال تأثیری نداشته است؛ برخی از افراد با یک خبر اختلاس مسؤلان از قرآن روی برگردانده شده اند و رفتارهای سیاسی اجتماعی در جذب و دفع به قرآن اثر داشته است.
صدا وسیما ممکن است با هنرنمایی بدون استفاده مستقیم از کلمات قرآن، تأثیر بیشتری در معنویت وجذب به مفاهیم قرآنی داشته باشد ودر عین حال تکرار آیات سبب آشنائی و اثرگذاری نخواهد شد.
پرهیز از ظاهرگرایی و سطحی نگری
در مسیر جذب افراد به قرآن ما دچار ظاهرگرایی شده ایم و به تعمیق یک مفهوم قرآنی در بین مردم نپرداخته ایم؛ این تعمیق در واقع فقط شعاردادن و شعار نوشتن نیست. میتوان با زبان هنر به ارائه مفهوم قرآنی بدون توجه به ظاهرگرایی پرداخت چراکه زبان پند و نصیحت را جوانان قبول نمیکنند.
نباید به سراغ هنرمندی رفت که فقط کار او انتقال پیامهای مستقیم است
استفاده از روانشناسان و هنرمندان درجه یک کشور برای ارائه کارهای فاخر قرآن در مسیر جذب جوانان به قرآن موثر است و این درحالی است که نسبت به این امر تجربه شده است که نباید به سراغ هنرمندی رفت که فقط کار او انتقال پیامهای مستقیم است چراکه کارآمدی ندارد.
استفاده از هنرمندانی که در رساندن پیامهای قرآنی در قالب هنر توانمند هستند نیاز امروز جامعه است؛ در عرصههای مختلف هنری میتوان کارهنری فاخر و ارزشمند ارائه داد که در عین حال اثرگذاری بالائی داشته باشد.
برای آثاری که میخواهیم جوانگرا وجوان پسند باشد باید به بعد هنری و روانشناسی بیشتر دقت شود چراکه پیام مستقیم برای جوان امروز در زبان نصیحت اثر معکوس دارد از طرفی در شرایط فعلی شبهات بسیاری نسبت به اسلام و قرآن وجود دارد و در فضای مجازی این شبهات ذهن جوانان را تخریب کرده است.
با این رویکرد دیگر نمیتوان جوان را با یک آیه قرآن جذب کرد و ما در این زمینه نیاز به برنامههای تأثیرگذارتری داریم که افرادی با اعمال خودشان جوانان را به اسلام و قرآن جذب کنند.
تغییر کلیشهها
نحوه بیان ما در راستای آشنائی با قرآن باید هنری باشد، اما متأسفانه در این مسیر به ارائه کلیشه پرداخته ایم و فقط به نوشتن آیات قرآن بر سطح دیوارههای شهر اکتفا کرده ایم در حالی که برخی پیامها با لباس غیرمذهبی بهتر منتقل میشود و به همین دلیل نیاز است تا کلیشهها را تغییر داد و یا جابهجا کرد چراکه پیامهای مستقیم اثر چندانی ندارند.
از دیگر مشکلات ما این است که فقط به دنبال جذب افرادی هستیم که در خط هستند و اگر افرادی از خط خارج شده اند حاضر نیستیم حتی با آنها صحبت کنیم، اما بزرگان ما میگویند اگر افرادی را که از خط خارج شده اند هدایت شوند ارزشمند است چراکه افراد در خط خودشان به مسائل قرآنی توجه دارند.
اینکه افرادی که از اسلام برگشته اند با کلام و رفتار نیک جذب کنیم دارای ارزش است. در این حوزه ضعف هائی وجود دارد که میتوان به کم تحملی متدینین در این راستا اشاره کرد./504/241/ح
تهیه و تنظیم: فاطمه ترزفان