vasael.ir

به گزارش وسائل علیرضا افضلی دبیر میز تمدن نوین اسلامی و آینده پژوهشی در دانشگاه دفاع ملی در تشریح رشته آینده پژوهی گفت: آینده پژوهی رشته نوپا و جدیدی است و اقبال خوبی به این رشته شده است. گاهی تلقی اشتباهی هم از این رشته شده که آینده پژوهی در واقع مدیریت راهبردی است که با تفاوت های جزیی ارائه می شود و حرف جدیدی برای گفتن ندارد و مباحث خود را به صورت عاریه از رشته های دیگری گرفته است در حالیکه این گونه نیست.

وی افزود: رشته آینده پژوهی دارای حوزه دانشی مستقل، چارچوب، هدف و پیش فرض است. این رشته یکی از حوزه های دانشی است که با توجه به اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران دارای اهمیت زیادی است.

افضلی ادامه داد: در ابتدا مباحث آینده پژوهی صرفا با پیش بینی آینده های ممکن و محتمل همراه بود و آینده مرجح را شناسایی می کرد. اما با تغییر و تحول از این رویکرد صرف پیش بینی، به سوی رویکرد آینده سازی تغییر پیدا کرد. تحول از رویکرد صرف پیش بینی به سوی مباحث آینده سازی حرکت کرد. در مباحث آینده سازی اولویت ها و مزیت ها چشمگیر است زیرا ما به دنبال آینده ای که مطلوب ماست، حرکت می کنیم.

وی با اشاره به پنج مرحله ای که مقام معظم رهبری برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی مطرح کرده اند، گفت: هدف انقلاب رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. با نگاه آینده پژوهانه، تمدن نوین اسلامی تصویر مطلوب ما محسوب می شود و آینده پژوهی به ما کمک می کند چگونه می توانیم تمدن نوین اسلامی را شکل دهیم.

وی اضافه کرد: ابتدا باید چارچوب و پارامترهای تمدن نوین اسلامی مشخص شود و اینکه چه وجه افتراق هایی با تمدن غرب دارد. نقطه مطلوب ما باید به طور کامل مشخص شود. در این صورت بعد از شفاف سازی، به سوی تحقق تمدن نوین اسلامی حرکت می کنیم و می توانیم از روش های آینده پژوهی برای شکل دادن تصویر مطلوب و تحقق آن کمک بگیریم. مثلا مشخص شود وظایف دولت چیست و مردم تا چه اندازه می توانند در ساختار جدید دخالت داشته باشند؟

عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به ویژگی آینده پژوهی گفت: آینده پژوهی ما را به اقدام در عمل می رساند و صرفا در آینده سیر نمی کند. آینده پژوهی ما را از آینده به زمان حال ارتباط می دهد و برنامه برای زمان حال می دهد تا تصویر مطلوب محقق شود.

افضلی تصریح کرد: ما بر اساس پژوهش های انجام گرفته به این نتیجه رسیدیم که کمبودهایی در زمینه آینده پژوهی وجود دارد که باید از آموزه های دینی خود به آن تزریق کنیم تا تقویت شود. مثلا یکی از موضوعاتی که آقای «سهیل عنایت الله» که یکی از آینده پژوهان مطرح است  در حوزه آینده پژوهی مطرح می کند، کلان تاریخ هاست. ما دارای کلان تاریخ هایی هستیم که در حوزه نظریه تاریخ مطرح می شود و نشان دهنده نحوه حرکت جوامع است. یعنی چه مسیر و عامل هایی را جوامع گذرانند که به رشد و سقوط آنها منتهی بشود. آقای عنایت الله از حوزه نظریه تاریخ کمک گرفته اما با توجه به فضای ملتهب و ضعف های آن نتوانسته کمک موثری کند.

وی در تشریح قوانین و سنن الهی گفت: ما دارای قوانینی در عالم خلقت هستیم که حاکم بر کل تاریخ بوده و از آنها می توان برای آینده پژوهی کمک گرفت. مباحث سنن الهی بسیار در امر آینده پژوهی و تحقق تمدن نوین اسلامی می تواند به ما کمک کند. عالم خلقت بر اساس قوانینی خلق شده است. اگر انسانها و جوامع این قوانین را بشناسند و بر آن اساس حرکت کنند، به هدف مطلوبی که خدا برای آنها تعریف کرده می رسند اما اگر این قوانین را نشناسند و در جهت معکوس آنها حرکت کنند، عالم خلقت این جوامع را برنمی تابد و منجر به حذف آنها می شود.

افضلی ادامه داد: ما که در مسیر تمدن نوین اسلامی در حال حرکت هستیم باید این قوانین را بشناسیم و آینده پژوهی ما هم بر اساس این قوانین باشد. این قوانین ساختار آینده را شکل می دهند. ما در مباحث آینده پژوهی و تحقق تمدن نوین اسلامی باید به این قوانین دقت کنیم و اقدام بر اساس زمان حال هم باید بر اساس این قوانین باشد.

وی درباره شکل گیری آینده پژوهی اسلامی در بستر تمدن اسلامی گفت: ما مباحثی همچون تمدن سازی، نظام سازی، جامعه سازی و علوم انسانی اسلامی داریم و نمی توانیم آنها را بدون شناخت سنن الهی تعریف کنیم. این مباحث آینده پژوهی رایج و مدرن را تغذیه می کند و چارچوب جدیدی در حوزه آینده پژوهی را مطرح می کند که اکنون نمی توان عنوان آینده پژوهی اسلامی را به آن اطلاق کرد. زیرا اگر این عنوان را به آن داد، رویکرد جدیدی در آینده پژوهی مطرح می شود.

افضلی با تاکید بر اینکه برای تحقق تمدن نوین اسلامی باید از رویکرد آینده پژوهی اسلامی استفاده کنیم، گفت: این رویکرد مبتنی بر قوانین الهی است. با شکل گیری آینده پژوهی اسلامی و استفاده از سنن الهی در طراحی و ساخت آینده می توان تمدن نوین اسلامی را دقیق تر و عملیاتی تر محقق کرد.

وی در پاسخ به این سوال که بدون شکل گیری تمدن نوین اسلامی می توان به شکل گیری آینده پژوهی اسلامی امیدوار بود، گفت: تمدن نوین اسلامی نقطه مطلوب ماست و برای رسیدن به آن دارای ظرفیت هستیم. آن ظرفیت ها را می توان چنین تصور کرد که قبل از تحقق تمدن شکل بگیرد و می تواند آینده پژوهی اسلامی باشد.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: اگر برای تحقق تمدن نوین اسلامی تقدم و تاخری بخواهیم قائل شویم، آینده پژوهی اسلامی در رتبه پایین تری تحقق پیدا می کند که از آن می توان برای تحقق تمدن کمک بگیریم. یکی از مولفه هایی که در حوزه تحقق تمدن نوین اسلامی می توان آن را تعریف کرد، علوم انسانی اسلامی یا علوم اجتماعی اسلامی ماست.

وی اظهار کرد: در سنن الهی خداوند انسان را به عنوان خلیفه خود بر زمین قرار داده است. خلیفه خدا ماموریت دارد تا دنیا را عمران و آباد کند. اما آیا هر نوع عمران و آبادی مد نظر است؟ در آیات قرآن می بینیم اقوام گذشته ای که قبل از ما زندگی می کردند، عمران و آبادی داشته اند اما نتوانسته تمدنی را شکل دهند و دوام و بقا داشته باشند. زیرا برخلاف قوانینی که خدا تعریف کرده بود، حرکت کردند.

افضلی پیشرفت مادی و فعلی غرب را صرفا ملاک ما برای پیشرفت تمدن قلمداد نکرد و گفت: تمدنی که غرب شکل داده، تمدن مطلوب نیست تا دوام داشته باشد بلکه تمدن مد نظر خداوند، عمران و آبادی و پیشرفت مادی را ملازم با پیشرفت معنوی دارد. این پیشرفت در جهت تحقق هدف خلقت که عبودیت خداوند است، قرار می گیرد. پس تمدن غربی بقا ندارد و در نهایت فرو می پاشد زیرا در قوانین الهی دوامی برای این تمدن وجود ندارد.

وی در پایان سخنانش گفت: تمدن نوین اسلامی پیشرفت مادی و پیشرفت معنوی را مد نظر دارد. پیشرفتی که هدف خلقت یعنی عبودیت را محقق کند و الا منجر به فروپاشی می شود. تمدن غرب پایدار و ماندگار نیست و این تفکر بر اساس قوانین الهی مطرح می شود.978/901/د

منبع: طلیعه